|
2.2Mahsulot ishlab chiqarish tannarxining kalkulyatsiyasi
Yillik ishlab chiqarish xajmi-
Maxsulotning kalkulyatsion o’lchami-
№
|
Sarf moddalar
|
Sarflar qiymati
|
1 o’lcham maxsulot uchun, so’m
|
Yillik xajmi, m. so’m
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1.
|
To’g’ri moddiy sarflar
|
|
|
2.
a)
b)
|
Mexnatga doir to’g’ri sarflar, shu jumladan:
|
|
|
Ishlab chiqarish ishchilaring ish xaqi
|
|
|
Sug’urta ajratmalari (25%)
|
|
|
3.
|
Materialga doir yondosh sarflar
|
|
|
4.
|
Mexnatga doir yondosh sarflar
|
|
|
5.
|
Asosiy fondlar amortizatsiyasi
|
|
|
6.
|
Boshqa (shu jumladan ustama) sarflar
|
|
|
Ishlab chiqarish tannarxi
|
|
|
Davr xarajatlari
|
|
|
Umumiy sarflar
|
|
|
Foyda
|
|
|
Maxsulot rentabelligi
|
|
|
Korxonaning ulgurji baxosi
|
|
|
Aktsiz
|
|
|
Kelishilgan (erkin -sotish) baho, 20% QQS bilan.
|
|
|
To’g’ri moddiy sarflarni ochilishi
№
|
Sarf moddalar
|
O’lch.
|
Baxo
|
1 o’lcham maxsulot uchun
|
Yillik sarf
|
miq.
|
so’m
|
miq.
|
m.so’m
|
1
|
Xom ashyo va asosiy materiallar
a)
b)
v)
.
n)
|
|
|
|
|
2
|
Yordamchi materiallar:
a)
b)
v)
.
n)
|
3
|
Ishlatiladigan chiqindi (ayriladi )
|
4
|
Yoqilg’i
(gaz, ko’mir, diz.yoqilg’i).
|
5
|
Quvvat sarflari
(el.quvvati, suv, bosm ostidagi xavo), muz, bug’).
|
Jami:
Tannarx strukturasi
Maxsulot tannarxining – iqtisodiy taxlili uchun tannarx strukturasi – umumiy tannarxda aloxida tur sarflar nisbatini aniqlash lozim. Tannarx strukturasi xam elementlar, xam kalkulyatsion moddalar sarfi bo’yicha xisoblanishi mumkin.
Ishlab chiqariladigan maxsulot tannarxining strukturasidagi xususiyatlariga ko’ra sanoat tarmoqlari quyidagilarga bo’linadilar:
- xom ashyo va materiallar sarflarining yuqori salmogi bilan tavsiflangan (oziq-ovqat, engil, qora metallurgiya, kimyo);
- ko’p mexnat talab qiluvchi, ya’ni ish haqi sarfining yuqori salmogi bilan tavsiflangan (ko’mir, tuz, torf, tog’-kimyo, yog’och tayyorlash sanoati);
- asosiy fondlar bo’yicha sarflarning yuqori salmogi bilan tavsiflangan (neft-gaz qayta ishlash, gaz, elektrenergetika);
- elektrquvvat sarflarining yuqori salmogi bilan tavsiflangan;
- aralash (kimyo, qurilma materiallar) tarmoqlar, qator sarf moddalarning yuqori salmogi bilan tavsiflangan.
Kimyo sanoati xom ashyo va material, quvvat, fondlarningyuqori darajadagi sarflar, shu bilan birga xam mexnat talab etuvchi tarmoq xisoblanadi.
Kimyo sanoatida tarmoqlar orasida xom ashyo va materiallar sarfining eng yuqori salmogi lak-bo’yoq (88%) shina sanoati (85%), plastmassa (70%) sanoatlariga tegishli. Yoqilg’i va quvvat sarflari bo’yicha eng yuqori darajaga azot, soda (30%), sintetik kauchuk (19%), tog’-kimyoviy (18%) sanoatlari ega.
Oziq-ovqat sanoati o’simlik va xayvonot qishloq xo’jalik xom ashyosini qayta ishlash tarmoqlarining xammasi eng yuqori darajadagi materiallar sarfiga ega, tuz, baliqning soxalar ko’p mexnat talab qiluvchi, qazib oluvchi soxalar fondlar bo’yicha sarflarning yuqoriligi bilan izoxlanadilar.
Qator sanoat tarmoqlarida maxsulot tannarxi strukturasi sarf elementlari bo’yicha (xamma sarflarga nisbatan %-da) quyidagi 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval
Sarflar
|
Asosiy kimyo sanoati
|
Azot sanoati
|
Tog’-kimyo sanoati
|
Lak-bo’yoq sanoati
|
Plastmassa sanoati
|
Shina sanoati
|
Sun’iy kauchuk sanaoti
|
Jami
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
xom ashyo va asosiy materiallar
|
53,6
|
25,5
|
2,9
|
88,3
|
67,6
|
84,0
|
61,5
|
Yordamchi materiallar
|
8
|
9,5
|
19,8
|
1,8
|
4,6
|
1
|
|
Yoqilg’i
|
2,3
|
1,5
|
6,3
|
0,6
|
0,8
|
1,3
|
18,8
|
Quvvat
|
6,4
|
29,0
|
11,8
|
1,1
|
4,7
|
2,6
|
|
Amortizatsiya
|
9,5
|
16,5
|
18,8
|
1,6
|
5,5
|
2,2
|
9,5
|
Ish haqi (ijtimoiy sug’urta ajratmasi bilan)
|
16
|
12,5
|
35,4
|
5,3
|
11,9
|
7,0
|
8,0
|
Boshqar sarflar
|
4,2
|
5,5
|
5,0
|
1,3
|
4,9
|
1,9
|
2,2
|
Kimyo va neft-kimyo sanoati tarmoqlarida tannarxning strukturasi elementlar bo’yicha (xamma ishlab chiqarish sarflarga nisbatan %-da) 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
Sarflar
|
Asosiy kimyo sanoati
|
Azot sanoati
|
Tog’-kimyo sanoati
|
Lak-bo’yoq sanoati
|
Plastmassa sanoati
|
Shina sanoati
|
Sun’iy kauchuk sanaoti
|
Jami
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
xom ashyo va asosiy materiallar
|
53,6
|
25,5
|
2,9
|
88,3
|
67,6
|
84,0
|
61,5
|
Yordamchi materiallar
|
8
|
9,5
|
19,8
|
1,8
|
4,6
|
1
|
|
Yoqilg’i
|
2,3
|
1,5
|
6,3
|
0,6
|
0,8
|
1,3
|
18,8
|
Quvvat
|
6,4
|
29,0
|
11,8
|
1,1
|
4,7
|
2,6
|
|
Amortizatsiya
|
9,5
|
16,5
|
18,8
|
1,6
|
5,5
|
2,2
|
9,5
|
Ish haqi (ijtimoiy sug’urta ajratmasi bilan)
|
16
|
12,5
|
35,4
|
5,3
|
11,9
|
7,0
|
8,0
|
Boshqar sarflar
|
4,2
|
5,5
|
5,0
|
1,3
|
4,9
|
1,9
|
2,2
|
Oziq-ovqat sanoati tarmoqlarida tannarx strukturasi elementlari bo’yicha (xamma sarflarga nisbatan %-da) 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval
|
Sarflar
|
Shakar
|
Vino
|
Paxta yog’i
|
Margarin maxsulot
|
Kir sovun (60%)
|
go’shti
|
Yog’-pishloq va sut
|
Jami
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
100
|
xom ashyo va asosiy materiallar
|
83,1
|
91,0
|
91,4
|
93,28
|
94,9
|
90,8
|
81,7
|
Yordamchi materiallar
|
2,7
|
1,4
|
3,4
|
2,45
|
2,0
|
1,4
|
3,9
|
Yoqilg’i va quvvat
|
3,4
|
0,5
|
1,4
|
0,96
|
0,1
|
1,1
|
2,5
|
Amortizatsiya
|
4,4
|
1,6
|
2,3
|
1,69
|
1,7
|
1,2
|
3,0
|
Ish haqi (ijtimoiy sug’urta ajratmasi bilan)
|
5,3
|
3,8
|
1,4
|
1,0
|
1,2
|
3,9
|
6,7
|
Boshqar sarflar
|
1,1
|
1,7
|
0,1
|
0,62
|
0,1
|
1,6
|
2,2
|
Maxsulot tannarxining strukturasiga xom ashyo, materiallar, yoqilg’ilar narxlarini o’zgarishi, minimal ish haqini o’zgarishi ko’tarilishi, amortizatsiya ajratmalar normalari-ni o’zgarishi, qishloq xo’jalik xom ashyolar sifati, ishlab chiqarish jarayonlar mexanizatsiya va avtomatizatsiyasi kabi faktorlar ta’sir etadi.
Kalkulyatsiya moddalari bo’yicha umumiy tannarx strukturasining taxlili tannarx-ni kamaytirish yo’llarini aniqlash uchun imkon yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
