Astronomik Koordinatalar

---

Astronomik
koordinatalar
Astronomik Koordinatalar – ixtiyoriy yoritqichning 
osmon sferasidagi
vaziyatini aniqlash
uchun qoʻllaniladigan sistemalar. 
Sfera
 sirtidagi har qanday nuqtaning vaziyati asosiy deb
qabul qilingan biror katta aylanada (markazdan oʻtuvchi) yotuvchi yey va unga nisbatan
olingan perpendikulyar yey bilan toʻla aniqlanadi. Asosiy aylana tekisligiga markazdan
oʻtuvchi perpendikulyar chizilsa, u bilan osmon sferasining Shimoliy yarim shari kesishgan
nuqtani maxsus nuqta sifatida qabul qilib, bu nuqtadan va yoritqichdan yordamchi katta
aylana oʻtkazish mumkin (sfera sirtida har qanday 2 ta nuqtadan faqat bitta katta aylana
oʻtadi). Yordamchi va asosiy aylanalar kesishgan nuqta bilan yoritqich orasidagi yey aynan
perpendikulyar hisoblanadi. Osmon sferasining qaysi aylanasi asosiy deb olinishiga qarab
Astronomik koordinatalar sistemalari 4 turga boʻlinadi (rasmga q.): 
gorizontal
, 
ekliptik
,
ekvatorial
koordinatalarning 1-va 2-sistemalari.
ASTRONOMIK KOORDINATA-LAR – ixtiyoriy yoritkichning osmon sferasidagi vaziyatini
aniqlash uchun qoʻllaniladigan sistemalar. Sfera sir-tidagi har qanday nuqtaning vaziyati
asosiy deb qabul qilingan biror katta aylanada (markazdan oʻtuvchi) yotuvchi yoy va unga
nisbatan olingan perpendikulyar yoy bilan toʻla aniqlanadi. Asosiy aylana tekisligiga
markazdan oʻtuvchi perpen-dikulyar chizilsa, u bilan osmon sferasining Shimoliy yarim shari
kesishgan nuqtani maxsus nuqta sifatida qabul qilib, bu nuqtadan va yoritqichdan yordamchi
katta aylana oʻtkazish ekvotori mumkin (sfera sirtida har qanday 2 ta nuqtadan faqat bitta
katta aylana oʻtadi). Yordamchi va asosiy aylanalar kesishgan nuqta bilan yoritqich orasidagi
yey aynan perpendi-kulyar hisoblanadi. Osmon sferasining kaysi aylanasi asosiy deb
olinishiga qarab Astronomik koordinatalar sistemalari 4 turga boʻlinadi: gorizontal, ekliptik,
ekvatorial koor-dinatalarning 1-va 2-sistemalari.Karomat Mirtojiyev

---

Gorizontal koordinatalar sistemasida asosiy aylana sifatida matematik gorizont va maxsus
nuqta sifatida osmon sferasining zenit Znuqtasi olinadi. Yoritqich M va zenitdan oʻtkazilgan
yordamchi katta aylana bilan gorizont kesishgan M, nuqtadan M gacha boʻlgan yoy, yaʼni
uM,M=h –uning balandligi, uSM,=Aesa azimuti deyiladi. Baʼzan balandlik koordinatasi h
oʻrniga zenit masofasi Z=uZM ham ishlatiladi. Gorizontal koordinatalar (Z; A) sistemasida
0°Ekvatorial koordinatalar 1-va 2-sistemalarida esa asosiy aylana sifatida osmon ekvatori
olinib, maxsus nuqta sifatida olam qutbi R qaraladi. Natijada M va R nuqtalardan o`tgan
yordamchi aylana bilan osmon ekvatori kesishgan M2 nuqta hosil bo`ladi. iM2M=6 – uning
og`ishi, uQ`M2=t– yoritqichning soat burchagi deyiladi. Ekvatorial koordinatalar (t;S) 1-
sistemasida 0°shuki, soat burchagi to`rniga yoritqichning to`g`ri chiqishi a=^guM2 olinadi. Bundau – bahorgi
tengkunlik nuqtasi. Ushbu (a; 5) sistemada a vaqt birliklarida o`lchanib, 0hEkliptik koordinatalar sistemasida asosiy aylana sifatida ekliptika, maxsus nuqta sifatida
ekliptika qutbi P olinadi. P va M dan o`tkazilgan yordamchi aylana bilan ekliptika kesishgan
nuqgani M3 desak, iM3M=r – yoritqichning ekliptik kenglamasi va iuM3=A esa ekliptik
uzunlamasi deyiladi. Ekliptik koordinatalar (A; R) sistemasida 0°≤λ≤360°,-90°≤β≤90° Karomat
Mirtojiyev1. 
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
2. O`zME. Birinchi jild. Toshkent 2000-yil
http://referat.arxiv.uz
 
Arxivlandi (https://web.archive.org/web/20191128182455/http://refer
at.arxiv.uz/)
 2019-11-28
 Wayback Machine
 saytida.
Vikiomborda
 
Astronomik koordinatalar
haqida turkum mavjud
Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada 
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
 (2000-2005)
maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Manbalar
Havolalar