Atamalar izohi: Industrial sivilizatsiya

3. Vashington konferensiyasi. Uzoq Sharq va Tinch okeanidagi bahsli muam molarni hal qilish va dengizdagi qurollarni cheklash maqsadida 1921-yil 12-noyabrdan 1922-yil 6-fevralgacha to‘qqiz davlat vakillari ishtirokida Vashington konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Konferensiyada asosiy rolni AQSH, Buyuk Britaniya va Yaponiya o‘ynadi. 1921-yil dekabrda Vashington konferens iyasida to‘rt davlat – AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya va Yaponiya o‘rtasida shartnoma imzolanib, ushbu davlatlarning Tinch okeani havzasidagi o‘z orollariga egalik qilish huquqlari kafolatlandi.
1923-yili Lozanna tinchlik shartnomasi imzolanib, unda Turkiyaning urushd an keyingi chegaralari belgilab berildi va mustaqilligi tan olindi. U Birinchi jahon urushidan keyin yuzaga kelgan hududiy o‘zgarishlarga qonuniy tus bergan so‘nggi yirik shartnoma bo‘ldi.
1919-1923-yillari imzolangan shartnomalar va jahondagi kuch larning yangi nisbati xalqaro munosabatlarning Versal-Vashington tizi mi nomini oldi. Versal-Vashington tizimi bir guruh davlatlarning dunyoga hukmronligini o‘rnatdi, dunyo siyosatida AQSH ta’sirining sezilarli kuchay ganligini aks et tirdi. Shu tariqa g‘oliblar va mag‘ lub lar o‘rtasida gi zid diyatlar tizimi shakl la nib, bu mag‘ lublar ning o‘ch olish, adolatli tar tib o‘rnatish uchun intilishiga, yangi urushga olib keldi.
Birinchi jahon urushidan so‘ng G‘arbn ing bir qator mamlakatlar ida o‘ng radikal, ekstre mistik harakatlar vujudga kelib, umumiy nom bilan fashizm deb ataldi. Fashistik harakatning liderla ri ijtimoiy safsatabozlikdan keng foydalandilar, kishilarning millatchilik hissiyotiga ta’sir o‘tkazishga harakat qildilar, o‘z millati uchun ijtimoiy adolatni, «yangi jamiyat»ning o‘zlariga ma’qul shakl ini qurishni va’da qildilar.
4. Versal-Vashington tizimining inqirozi va barbod bo‘lishi. Versal-Vashington tizimi omonat bo‘lib chiqdi. U ham g‘oliblar, ham mag‘ lub lar o‘rtasidagi o‘zaro ziddiyatlar tufayli yemirilib bordi. Harbiy kuchga tayanish ko‘p jihatdan kapitalistik mamlakatlarning xalqaro maydondagi pozitsiya sini belgilab berdi. Shundan so‘ng qurollanish poygasini cheklash bo‘yicha o‘tkazilgan konferensiyalarning birortasi ijobiy natija berm adi, ularda ham umumiy kelishuvga erishilmadi.
Oqibatda 1930-yillarning oxiriga kelib Versal-Vashington tizimiga Yevropada hech bir davlat amal qilmay qo‘ydi. Bu tizimning inqirozi buyuk davlatlar o‘rta sida o‘z manfaatlari uchun kurashni avj oldirib yubordi. Bir tomondan, Buyuk Brit aniya va Fransiya, i kkinchi tomondan, Germaniya, Italiya va Yaponiya o‘rtasida qar ama-qarshi harbiy-siyosiy ittifoqlar shakllandi. SSSR va AQSH ushbu qaramaqarshilikdan o‘z manfaatlari yo‘lida foydal anish maqsad ida kutib turishni ma’qul ko‘rdi.
Shu davrda Yaponiya Uzoq Sharqda o‘zining tajovuzkor rejalarini amalga oshirishga kirishdi. 1931 – 1932-yillari Yaponiya Manchjuriyani bosib oldi va Manchjou-Go qo‘g‘irchoq davlatini tuzdi. 1933-yili Yaponiya Millatlar Ligasidan chiqdi. Shundan so‘ng u Xitoyga qarshi tajovuzni kuchaytirdi va 1937-yil iyulda keng miqyosdagi urush harakatlarini boshlab, Markaziy Xitoyni va boshqa bir qator hududlarni bosib oldi. Shu tariqa Osiyoda ham jahon urushi o‘chog‘i paydo bo‘ldi, dunyo asta-sekin, qadamma-qadam yangi jahon urushiga qarab siljiy boshladi.