Axborot va kodlash nazariyasi asoslari

MUNDARIJA

	KIRISH......................................................................................	6
1-ma’ruza	Zamonaviy jaxon infrastrukturasida axborot kommunikatsiya texnologiyasining axamiyati. Xabar uzatish tizimi: axborot, xabar, signal..................................................................................	8
2-ma’ruza	Diskret xabar manbalarini axborot tavsiflari. Diskret manbalarini tasniflari. Axborot hajmi. Entropiya.........................	12
3-ma’ruza	Shartli va o‘zaro bog‘liq axborotlar, ularning xususiyatlari.........	24
4-ma’ruza	Axborotni kodlash usullari. Shennon – Fano, Xaffman teoremalari. Samarali kodlash usullaridan foydalanish................	29
5-ma’ruza	Matnli, audio, tasvirli va video axborotlarni kodlash...................	39
6-ma’ruza	Telekommunikatsiya tizimlarida ishonchlilikni oshirish choralari va usullari. Shovqinli diskret kanallarda kodlash. Shennon teoremasi........................................................................	64
7-ma’ruza	Shovqinbardosh kodlash. Chiziqli va blokli kodlar.....................	73
8-ma’ruza	Siklik kodlar. Goley va Xemming kodlari....................................	81
9-ma’ruza	O‘ralgan kodlar.............................................................................	85
10-ma’ruza	Ikkilik Bouza-Choudxuri-Xekvingem kodlari.............................	93
11-ma’ruza	Rid – Solomon kodlari..................................................................	97
12-ma’ruza	Fayra kodlari................................................................................	123
13-ma’ruza	Kaskadli kodlar.............................................................................	145
14-ma’ruza	Turbo kodlar. Kod spektrining og‘irligi.......................................	153
15-ma’ruza	Yengil yechimli dekodlash............................................................	170
16-ma’ruza	Shovqinbardosh kodlarni telekommunikatsiyada qo‘llanishi.......	174
17-ma’ruza	Zamonaviy modemlarda modulyatsiya va demodulyatsiya usullari............................................................................................	177
18-ma’ruza	Panjarali kodli modulyatsiya. Ko‘p darajali kodli modulyatsiya...	200
	адабиётлар рўйхати.....................................................	207

KIRISH
So‘nggi yillarga kelib telekommunikatsiya tarmog‘i jadal sur’atlarda rivojlandi. Bunga misol sifatida TSR/IP, Frame Ralay, ATM kabi yuqori tezlikli texnologiyalarni tarmoqqa kiritilganligini keltirish mumkin. Bu texnologiyalar (xususan ATM texnologiyasi) turli xildagi axborotlarni (ovoz, matn, ma’lumotlar, qo‘zg‘almas va video tasvirlarni) uzatish imkonini beradi. Frame Ralay texnologiyasi yuzlab kbit/s dan bir necha o‘n Mbit/s gacha bo‘lgan uzatish tezligida ishlasa, ATM texnologiyasi esa, bir necha Gbit/s gacha bo‘lgan uzatish tezligida ishlay oladi. Bunday ulkan tezliklarda har qanday axborotlarni aloqa kanali bo‘yicha uzatganda yuqori ishonchlilik talab etiladi. Sababi arzimagan ta’sir ham katta miqdordagi xatolarga olib keladi. Yuqori ishonchlilikni ta’minlashning asosiy usullaridan biri – xatolarni aniqlovchi va to‘g‘irlovchi shovqinbardosh kodlarni qo‘llashdir.

Ba’zi xollarda nazariy jixatdan kuchli bo‘lgan kodlarni qo‘llash ham effektiv natijani bermasligi mumkin. Bunga sabab aloqa kanallarida xosil bo‘ladigan xatolarning xarakteridir. Aloqa kanallaridagi xatolarning modelini yaxshi o‘rganib chiqqandan so‘ng, o‘rganilgan statistik ma’lumotlarga asoslanib kerakli kodlar tanlanadi.

Bir karralik xatolar paketini to‘g‘irlashda Fayra kodi ishlatiladi. Fayra kodi ma’lum uzunlikdagi xatolar paketini aniqlaydi va zarur xollarda to‘g‘irlaydi. Xatolar paketi impulsli shovqinlar ta’sirida yuz beradi. Impulsli shovqinlar ta’sirida ko‘p karralik xatolar (bir karralik, ikki karralik, uch karralik va xokazo) xam sodir bo‘lishi mumkin. Bunday xollarda Fayra kodini ishlatish – xatolar paketi aniqlanmay o‘tkazilib yuborilishga olib kelishi mumkin.

Ko‘p karralik xatolar paketini aniqlash va to‘g‘irlashda ikkilik bo‘lmagan kod Rid – Solomon kodi qo‘llaniladi. Rid– Solomon kodi Galua maydonining elementlari asosida ko‘riladi. Aniqlanadigan va to‘g‘irlanadigan xatolar paketining uzunligi Galua maydonining kengligiga bog‘liq.

Ushbu o‘quv qo‘llanmada xozirgi kunda ishlatilayotgan kodlar, shovqinbardosh kodlarning klassifikatsiyasi va parametrlari xakida so‘z boradi. Shuningdek, kodlarning bir nechta turlari, siklik kodlar turkumiga kiruvchi Fayra va Rid – Solomon kodlarini qurish asoslari hamda ularni kodlashtirish va dekoderlash usullari keltirilgan. Algebrik kodlashtirish va dekoderlashlarning algoritmlari berilgan bo‘lib, u orqali jarayon moxiyatini osongina tushuntirish mumkin.