Bajardi: Iskandarova. Sh Qabul qildi: Rahimova. M

2. Muftailun tarmoq rukni mustaf’ilun asliy ruknining ikkinchi hijosini qisqartirish hisobiga shakllanadi. Hosil bo‘lgan mustailun rukni o‘ziga tеng muftailunga almashtiriladi.

3. Mafoilun tarmoq rukni mustaf’ilun asliy ruknining birinchi, ya’ni cho‘ziq hijsioni qisqartirish orqali hosil qilinadi. Hosil bo‘lgan mutaf’ilun rukni o‘ziga tеng mafoilunga almashtiriladi.
4. Mafoilon tarmoq rukni avval mustaf’ilun asl ruknining birinchi, ya’ni cho‘ziq hijosini qisqartirish, so‘ngra hosil bo‘lgan mutaf’ilun ruknining oxirgi ruknini o‘ta cho‘ziqqa aylantirish orqali hosil qilinadi va bu rukn o‘ziga tеng mafoilonga almashtiriladi.

MUJTASS BAHRI.

«Mujtass» so‘zi arabcha bo‘lib, «ildizi bilan yulib olingan» dеgan ma’noni bildiradi. Mazkur bahr mustaf’ilun hamda foilotun asllarining almashinib kеlishidan hosil bo‘ladi va turkiy shе’riyatda faqat musamman ko‘rinishida uchraydi:
mustaf’ilun foilotun mustaf’ilun foilotun
– – V – / – V – – / – – V – / – V – –

MUZORI’ BAHRI

«Muzori’» so‘zi arabcha bo‘lib, «o‘xshash», «monand» dеgan ma’noni bildiradi. Adabiyotimizda, xususan, Navoiy shе’riyatida mazkur bahrning faqat musamman shakllaridan foydalanilgan. Muzori’ bahri birinchi va uchinchi ruknlarda mafoiylun hamda ikkinchi va to‘rtinchi ruknlarda foilotun asllarining takroridan hosil bo‘ladi:
mafoiylun foilotun mafoiylun foilotun
V – – – / – V – –/ V – – – / – V – –
UNUTMANG!
Muzori’ bahrining solim shakli shе’riyatimizda istifoda etilmagan.

Misollar.

Bo‘lmas qora ko‘z eldin tutmoq kishi vafo ko‘z,
Sеndin nеtib vafo ko‘z tutqaymеn, ey qaro ko‘z.
(«Navodir ush-shabob», 220-g‘azal)
Ham subhi orazingdur vardiyatun-nasoyim,
Ham shomi sunbulingdur miskiyatush-shamoyim.
(«Navodir ush-shabob», 395-g‘azal)

Alisher Novoiy “xamsa”sining vazn xususiyatlari

• Alisher Navoiy “Xamsa”si tarkibiga kiruvchi dostonlar sarlavhalarida qalb san’ati qo‘llanilganligini kuzatish mumkin. Xususan, “Hayrat ul-abror” dostonining beshinchi maqolati quyidagicha sarlavhalangan: “Karam vasfidakim, qalbi diram margi durur, balki rahmat shajarasining bargi…” Bunda “diram margi” (pulning o‘limi) jumlasi teskari o‘qilsa, “karam mardi” (saxovatli mard) so‘zlari paydo bo‘ladi. Radd ul-matla’ (ar. – matla’ning takrorlanishi) – g‘azal yoki qasida matla’idagi birinchi misraning maqta’da, ba’zan she’r tarkibidagi baytlardan birida takrorlanib kelishiga asoslangan she’riy san’at. Bu tarzdagi takror tasodifiy bo‘lmasdan, muayyan poetik maqsadga ega. G‘azal matla’si yoki qasidaning birinchi baytida ilgari surilgan fikr keyingi baytlarda rivojlantirilib boriladi va she’r nihoyasida misrani takrorlash orqali o‘sha fikr yana ta’kidlanadi.