Bakı şəhər Neft Muzeyinin mövzu-quruluş planı

Süni yolla neft yaratmaq olarmı?
Neft ehtiyatları tükənərsə, onu süni ( sintetik) yolla yaratmaq mümkündürmü? Bu sual artıq XX əsrin başlanğıcından alimləri düşündürməyə başlamışdır.
Hələ 1908-ci ildə rus ixtiraçısı İ.İ.Orlov sübut etmişdi ki, neftin karbogen oksid və hidrogendən alınması, yəni “sulu qazın” alınması mümkündür.
Amma ilkin olaraq sintetik nefti ruslar deyil, almanlar, özüdə “qonur kömür”dən almışlar. Bu I Dünya müharibəsi dövründə baş vermişdir, çünki o dövrdə Almaniyada yanacaqla bağlı problemlər ortaya çıxmışdı. Almanlar hətta “süni nefti” istehsal edən zavodlar da tikmişdilər. Ancaq müharibə başa çatdıqdan sonra təbii neflə müqayisədə baha başa gələn sintetik neft rəqabətə davam gətirə bilmədi.
Yeri gəlmişkən bu gün də sini üsulla nefti “daşabənzər slanes”lərdən, yəni “yanacaq şistləri”ndən alırlar. Sintetik neftin gələcəkdə yanacaq şistlərindən alınması səmərəliola bilər, çünki geoloqların hesablamalarına görə onların ehtiyatları neftinkindən 2-3 dəfə çoxdur. İndi də bəzı ölkələrdə (Braziliya, Kanada) yanacaq şistlərindən və neft hopmuş qumlardan yanacaq almaq məqsədilə tikilmiş zavodlar fəaliyyət göstərirlər.
Neftin yaranmasının geoloji dövrləri
Paleozoy dövrü: təxminən 550-250 mln. il bundan əvvəl (karbon və perm dövrü – təxminən 350-250 mln. il bundan əvvəl).
Burada nəzərdən keçirilən ən qədim və ən uzun erada həyat əvvəlcə okeanlarda mövcud olub. 200 mln. il sonra, karbon və perm dövrlərində isə qitələtin bir hissəsi sıx meşələrlə ötrülmüşdü. Bir neçə kubmetr bitki materialı lazımdır ki, bir kubmetr kömür alınsın. Deməli, daş kömürün tarixi qədimdir. Lakin daş kömürdən ən azı 100 mln. il böyük olan neftin tarixi ondan da qədimdir.
Mezazoy dövrü ilə sərhəd olan perm dövrü təxminən 40 mln. il davam edib. Almaniyda perm dövrünü qaz hasilatı üçün olduqca əhəmiyyətli olan qırmızı yataq və sexşteyn dövrlərinə bölürlər.
Mezozoy dövrü: təxminən 250-65 mln. il bundan əvvəl, o cümlədən yur və təbaşir dövrləri.
Mezozoy dövrünün yur dövründə uzun yaranma və yetişmə prosesində keçmiş təbii məhsul – neft üçün çox vacib olan ana suxurlar çökürlər.
Neft planktonlardan, yəni yur geotarixi dövründə (205-140 mln. il) əsasən dəniz sularının üst qatlarında yaşayan kiçik orqanizmlərdən (canlı vücudlardan) yaranıbdır. Qitələri əhatə edən kiçik isti dənizlərdə planktonların həyatı üçün ideal şərait yarandı. Ölərkən mikroorqanizmlər dənizlərin dibində, ilk növbədə dəniz çökəklikləri və dərinliklərində toplanırdılar. Yeni çöküntülərin dənizlərin diblərinə kütləvi çökməsi ilə şərtlənən oksigen yoxluğu üzvü materiyanın neftə çevrilməsini təmin edirdi. Bu proses 90-150°C temperaturada “neft pəncərəsində” baş verirdi. Yur dövrünün bu ana süxurlarından neft təbaşir dövrünün yüksək süxurlarına keçərək yataqlar əmələ gətirdi.