Бандлик тушунчаси. Тўлиқ ва самарали бандлик муаммоси. Бандлик тўғрисидаги асосий назариялар

Ўзбекистонда ишсизлик даражаси ¹

№	Кўрсаткичлар			Йиллар
		1995	2000		2005	2006	2007	2008
1	Ишсизлик сони (минг киши)	31.0	42.0		410.3	391.5	557.4	623.3
2	Ишсизлик даражаси	0.4	0.4		0.3	0.3	0.2	0.2

Ишсизларнинг бундай табиий даражада муқаррар мавжуд бўлиши, ҳамма ресурсларнинг захираси бўлганлиги каби, меҳнат ресурсларининг ҳам захираси сифатида қаралади. Шунга кўра ишсизлар сони циклик ишсизликларга тенг бўлади.
Иқтисодчиларнинг фикрига кўра ишсизликнинг “табиий” даражаси 3-5% атрофида бўлиши керак. Лекин бу кўрсаткич турли мамлакатларда ўзининг объектив шароитидан келиб чиқиб фарқ қилади. Масалан, АҚШда 7%, чунки бу мамлакатнинг ишчи кучини сафарбарлиги жуда юқори. Японияда эса ишсизлик 1% атрофида бўлса тўла бандликка эришилган деб қаралади. Японияда бир умирлик асосида ишлаш кенг тарқалган, демак иш кучини сафарбарлиги паст.
Ишсизликнинг социол иқтисодий оқибатлари иқтисодчилар томонидан хам ижобий хам салбий баҳоланади.
Ишсизликнинг мавжудлиги туфайли иш билан банд бўлганлар меҳнат интизомини бузмасликка, сифатли меҳнат қилишга интилишади. Ишсизлик кишиларни зарур малакага эга бўлишга, ўз устиларида кўпроқ ишлашга ундайди. Шунинг учун, иқтисодчилар фикрига кўра маълум даражада ишсизлик бозор иқтисодиётининг доимий йўлдоши бўлиши керак.
Ишсизликнинг салбий томони шундаки, инсонларга зарур неъматлар яратишга қодир кишилар бу ишни қила олмай қоладилар. Узоқ вақт ишсиз юриш касбий малака ва махоротини йўқолишига олиб келади, бекор юрганларнинг ўзи ва оиласи тирикчилигидан қийналиб қолади. Ишсизлик кишиларни рухан эзиб қўяди. Баъзи холатларда ишсизлар орасида жиноятчилик хам авж олиши мумкин.
Америкалик иқтисодчи А.Оукен ишсизлик даражаси ва ЯММ орқада қолиши ўртасидаги нисбатни математик кўринишда ифодалаб берган.
Оукин қонунига кўра ишсизликнинг ҳақиқий даражаси унинг табиий даражасидан 1%га юқори бўлса, ЯММ (ЯИМ)нинг орқада қолиши 2.5%ни ташкил қилади, яъни улар ўртасидаги нисбат қуйидагича бўлади - 1:2.5; 2:5; 3:7.5 ва ҳ.к.