|
Jismoniy madaniyatning sog’lomlashtiruvchi ijtimoiy-tarbiyaviy, psixologik-pedagogik xususiyatlari. Bu xususiyatlar asosan quyidagi yo’nalishlarda o’z ifodasini topadi:
- ertalabki gigiyenik gimnastika;
- darsgacha o’tkaziladigan gimnastika;
- jismoniy madaniyat darslari;
- darsdan tashqari sport to’garaklari;
- sport musobaqalari;
- yakka (individual) tartibda biron mashq yoki sport turi qismlari (elementlari) bilan shug’ullanish;
- dam olish kuni sayohatlari va hokazo
Bu jarayonlarda asosan umumrivojlantiruvchi va maxsus mashqlar hamda sport turlaridan maqsadli foydalaniladi. Mashqlar, o’yinlar va sport turlari qismlari shug’ullanuvchilarning faol harakatlarini rivojlantirish yo’li bilan sog’liqni mustahkamlash va jismonan chiniqishni ta’minlaydi. Bunda jismoniy sifatlarning (kuch, tezlik, egiluvchanlik, chidamlilik va hokazo) ba’zi birlari paydo bo’ladi.
Jismoniy madaniyatning sog’lomlashtiruvchi omillaridan yana quyidagi jarayonlarda foydalaniladi, ya’ni:
- davolash muassasalari (shifoxona, poliklinika, dam olish uylari, sanatoriya va hokazo);
- sog’lomlashtirish sport markazlarida (sog’lomlashtirish guruhlari, jismonan chiniqish mashqlari, trenajerlar va hokazo);
- ta’lim muassasalaridagi maxsus guruhlarda (jismonan ojiz, xastalanganlar va hokazo) jismoniy madaniyat darslari;
- bolalar bog’chalaridagi jismoniy madaniyat mashg’ulotlari va tadbirlar.
Yuqorida ta’kidlangan yo’nalishlarda asosan sog’lomlashtirish maqsadlari amalga oshiriladi.
Sport turlarining sog’lomlashtiruvchi ijtimoiy tarbiyaviy, psixologik-pedagogik xususiyatlari.
Bolalar sporti jismoniy madaniyat tizimining maxsus va yuqori pog’onadagi turi hisoblanadi. Uning mazmuni va maqsadida quyidagi ijtimoiy-madaniyat va tarbiyaviy jarayonlar mavjuddir, ya’ni:
- jismoniy jihatdan chiniqtirish;
- jismoniy sifatlarni tarbiyalash;
- bolalarda o’ziga hos sport mahoratini oshirish;
- sport musobaqalarida o’z jamoasini himoya qilish va uning shuhrati uchun kurashish;
- o’zaro munosabatlar, murabbiy bilan muloqot va raqiblar bilan o’yinlar jarayonida xurmat qilish, o’yin qoidalariga rioya qilish mas’uliyatlari va madaniyatini saqlash;
- xalqaro sport musobaqalarida ishtirok etib, Vatan sharafini hiyamoya qilish, el-yurtga hurmat hamda sadoqat his-tuyg’ularini egallash va hokazo
Sportda texnik va taktik faoliyatlarni bajarishda umuminsoniy madaniyatning ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlari ham tarkib topadi. Buni quyidagi misollarda ko’rish mumkin, ya’ni:
- boks va kurash musobaqalarida raqiblar bir-biri bilan qanchalik qaltis va shiddatli harakatlar (jang) qilmasin, so’nggi daqiqalarda va musobaqa yakunida o’zlarini tutib olish madaniyati namoyon bo’ladi, ya’ni qo’l berib yoki quchoqlashib bir-birini tabriklaydi, uzr so’raydi va muvaffaqiyatlar tilashadi.
- futbolda itarib yoki tepib raqibini yiqitganda, qaytib egilib uni turg’azadi va qo’l beradi yoki yelkasini (boshi) silab “uzr” so’raydi.
Bunga o’xshash holatlar boshqa sport turlarida ham o’ziga xos belgi va imo-ishoralar bilan ifoda etiladi.
Umuman olganda, sportda o’zaro hurmat madaniyati va Vatan tuyg’usi ko’p sohalardan ustuvor turadi.
Bolalarda sportning sog’lomlashtiruvchi ijtimoiy-tarbiyaviy, psixologik-pedagogik xususiyatlarini quyidagi jarayonlarda ko’rish mumkin bo’ladi, ya’ni:
- jarohatlangan sportchilarni davolash, mashg’ulotlar oldidan va o’yinlardan keyingi uqalashlar;
- o’zidagi his-xayajonni yengish kabi psixologik maslaxatlar berish;
- o’z ixtisosida boshqa sport turlaridan foydalanish (futbolda yengil atletika, akrobatika, suzish va hokazo dan foydalanish);
- yakka (individual) tarzda jismonan chiniqish (atletizm) maqsadida shug’ullanuvchilarda qo’llaniladigan sport turlarining qismlari (elementlar).
Ma’lumki jismoniy madaniyat va sportdan sog’lomlashtirish maqsadida foydalanishda tabiatning sog’lomlashtiruvchi ta’sir kuchlari (suv, havo, quyosh) hamda gigiyenik bolalarga to’la rioya qilinadi. Shu sababdan ham jismoniy madaniyat va sportning ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlari inson faoliyati bilan bog’liq bo’lgan tabiiy hamda maxsus jarayonlar mujassamlashadi.
Xulosa o’rnida ta’kidlash lozimki, jismoniy madaniyat va sportning ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlarida sog’lomlashtirish tadbirlari muhim ahamiyat kasb etuvchi ijtimoiy-pedagogik jarayondir. Shu asosda jismoniy madaniyat va sport sohasida ixtisosli kadrlar tayyorlash davlat ahmiyatiga molik bo’lgan muhim jarayon hisoblanadi. Bu esa o’z navbatida jismoniy madaniyat va sport harakatidagi ehtiyojlarni qondirish, aholining ijtimoiy-madaniy sharoitlarini yanada yaxshilash sport murabbiylarining psixologik-pedagogik tayorgarligiga e’tibor berish bilan bog’liqdir. Bu yo’lda Respublikamiz Prezidenti va Respublika hukumati tomonidan olib borilayotgan tadbirlar o’zining yuqori darajadagi samaralarini bermoqda. Shu sababdan aholining barcha qatlamlarida jismoniy madaniyat va sportning u yoki bu turi bilan shug’ullanuvchilar soni tobora ko’paymoqda. Bu esa jismoniy madaniyat va sportdagi ijtimoiy-tarbiyaviy xususiyatlarining mohiyatlaridan darakdir.
Спорт - жисмоний маданиятининг таркибий қисмидир. Спорт, хусусан, аҳамиятли даражада жисмоний ва унга боғлик бўлган қобилиятларнинг ривожланишини ва ўсишини таъминлайди. Жамият жисмоний маданиятининг таркибий қисми ҳисобланган спорт, бошланғич маънода «куч синашаман», «мусобакалашаман» деган маънони беради. XIX аернинг охири ва XX аернинг бошларигача унга дам олиш, кўнгил очиш, сўнг, жисмонан юқори кўрсатгичга эришиш воситаси, мусобақатрда ғалаба қозониш тарзидаги фаолият деб қаралади.
Спортнинг ривожланиши асосан уч кўринишда — ўқув предмети, оммавий-кўнгилли спорт, «катта спорт» тарзида намоён бўлади.
Ўқув предмети сифатида спорт ўрта ва олий мактабда, армияда жисмоний тарбиянинг воситаси бўлиб хизмат килади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
