Berdaq atındag’ı Qaraqalpaq Ma’mleketlik universiteti

1. O’ndiris tarawların jaylastırıw haqqında tu’sinik

Ekonomika tarmaqları o’z-o’zinen tosattan aymaqta tarqalmaydı, ba’lkim ma’lim sha’rt sharayatlar ha’m faktorlar esapqa alg’an halda jaylastırıladı yaki aymaqtı sho’lkemlestiredi. Bul faktorlar jaqsı biliw, islep shıg’arıwdın’ aymaqlıq quramı ha’m dizimnin’ rawajlanıw nızamların u’yreniwde tiykar boladı. Nızamlar bolsa studentlerdin’ esapsız fakt ha’m sanlardı yadlap alıwdan azat qıladı. İslep shıgarıw tarmaqlarının’ jaylastırılıwında shiyki zat, janılg’ı, elektr quwatı, suw ha’m klimat sharayatlar, miynet resursları, tutınıw ha’m transport ekonomikalıq geografiya orın sıyaqlı faktorlar itibarg’a alınadı. Sonday- aq ekologiyalıq, ilimiy-texnikalık revolyutsiyası ha’m bazar ekonomikası faktorları da a’hmiyetin asırıp barmaqta. Usı faktorlar ta’biyiy, ekonomikalıq sotsiallıq ha’m ekologiyalıq gruppalardı birlestiredi. Olardın’ mazmunı ha’m ta’sirshen’ligi ja’miyet rawajlanıwı faktorlar menen o’zgerip turadı. İlimiy-texnika revolyutsiya na’tiyjesinde shiyki zat janılg’ı, elektro-energetika ha’m transporttın’ xal qılıushı ta’siri biraz pa’seyip baradı. Usı waqıtta sotsial ha’m ekologiyalıq faktorlar ha’mde bazar ekonomikası baylanısları islep shıg’arıwdı sho’lkm etiwde baslı bag’dardag’ı orıng’a iye bolmaqta. İslep shıg’arıw tarmaqlarda barlıq sha’rt sharayatlar, faktor esapqa alınadı. Biraq ma’lim tarmaqtın’ territorial sho’lkemlestiriude barlıq faktorlar emes, ba’lkim olardan tek ayrımları jetekshi rol oynaydı. Bul ma’seleni tu’sindiriw ushın jaratılgan o’nim birligine suw yaki elektr quwatı, jumısshı ku’shinin’ qay da’rejede ko’rsetiw jeterli. Basqasha qılıp aytqanda o’nim birligi, onın’ su’wretinde bolsa ayrıqsha faktor tu’rleri (ma’selen, 1 tonna qumsheker alıw ushın qansha shiyki zat, yag’nıy qansha qant la’blebi isletiledi, qansha elektr quwatı yag’nıy miynet sarplanadı) turadı. Qaysı faktor boyınsha u’lken san shıqsa, a’dette, onın’ a’hmiyeti ju’da’ joqarı boladı ha’m ol ko’rilip atırg’an ekonomikalıq tarawın jaylastırıwda belgilewshi, anıqlawshı wazıypasın o’teydi.