Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti 201-guruh talabasi Jo’rayeva Dilnozaning o’zbek mumtoz adabiyoti tarixi fanidan bajargan mustaqil ishi

Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti 201-guruh talabasi Abdullayeva Munisaning Hozirgi oʻzbek adabiy tili fanidan kurs ishi himoya

Mavzu: Oʻzlashma soʻzlarda boʻgʻin ajratish va koʻchirishdagi oʻziga xosliklar

1. Ibn Battuta hayoti va ijodi
2. Ibn Battutaning “Sayohatnoma” asari
3. Nosir Xusrav hayoti va ijodi
4. Nosir Xusravning “Safarnoma” asari
Reja:
1. Oʻzbek tili leksikasi oʻz va oʻzlashgan qatlam
2. Oʻzlashma soʻzlar imlosi
3. Oʻzlashma soʻzlarda boʻgʻin ajratish va koʻchirish
Oʻzbek xalqi qardosh boʻlmagan tojiklar bi-
lan qadimdan aloqa-
da boʻldi. Shuning uchun, tarixiy sabab-
lar bilan bogʻliq holda,arab, ruslar bilan aloqada boʻldi. Bular oʻzbek tili leksikasiga koʻplab soʻzlarning oʻzlashishiga sabab boʻlmoqda.
Hozirgi oʻzbek tili leksikasi tarixiy jihatdan ikki qatlamga ajratiladi.
1. Oʻz qatlam
2.Oʻzlashgan
qatlam.
Oʻzbek tili sharoitida oʻzbek tili va boshqa til elementlari asosida yaratiladi. Bunda quyidagi holatlar kuzatiladi.
1. Asli oʻzbekcha soʻzlarga shu tildagi soʻz yasovchi qoʻshimchlalar yordamida hosil qilingan soʻzlar:
ter+im+chi, bir+lash+man, oʻt+kaz+gich
3. Boshqa tillardan kirgan yasovchi qoʻshimchalar yordamida oʻz va oʻzlashma soʻzlardan hosil qilinadi: til+shunga, mehnat+kash, chizma+kash
1. Tojikcha soʻzlar: osmon, oftob, barg, bahor
2 .Arabcha soʻzlar:kitob, maktab,
xalq, maorif
3. Ruscha soʻzlar:
Chilon, advokat, ofitser, axran
Ibn Battuta sayohatnomasi bugungi kunga qadar ingliz, fransuz, lotin, italyan, nemis, polyak, chex hatto portugal tillariga tarjima qilingan.
Shunga qaramay, yurtimiz tarixi bilan bevosita bog’liq, o’sha davrga oid g’oyat nodir ma’lumotlarni mujassam etgan bo’lsa-da, haligacha o’zbek tiliga to’liq ilmiy-izohli tarjima qilinmagan.
Faqatgina Sayohatnomaning O’rta Osiyoga oid qismlari tarjima qilinib, unda Ibn Battuta asarining yurtimiz tarixini o’rganishdagi mislsiz ahamiyatiga e’tibor qaratilgan.
Koʻp boʻgʻinli soʻzning oldingi satrga sigʻmay qolgan qismi keyingi satrga boʻgʻinlab koʻchiriladi: toʻq-son, qim-mat-li
Soʻzning bosh yoki oxirgi boʻgʻini bir harfdan iborat boʻlsa, u quyidagicha koʻchiriladi.
1.Soʻz boshidagi bir harfdan iborat boʻgʻin yolgʻiz oʻzi satrda qoldirilmaydi: a-badiy emas aba-diy
2. Soʻz oxiridagi bir harfdan iborat boʻgʻin yolgʻiz oʻzi keyingi satrga koʻchirilmaydi: mudofa-a emas mudo-faa, matba-a emas, mat-baa
Oʻzlashma soʻzlarning boʻgʻinlari chegarasida kelgan ikki yoki undan ortiq undosh quyidagicha koʻchiriladi:
1. Ikki undosh kelsa, ular keyingi satrga birgalikda koʻchiriladi: dia-gramma, mono-grafiya
2. Uch undosh kelsa, birinchi undosh keyingi satrga koʻchiriladi: silin-drik kabi.
Bir tovushni koʻrsatuvchi harflar birikmasi(sh,ch,ng)
pi-choq, pe-shona kabi
Bosh harflardan yoki boshqa teng qism va bosh harflardan iborat qisqartmalar, shuningdek, koʻp xonali raqamlar satrdan satrga boʻlib koʻchirilmaydi.AQSh

Nosir Xusrav hayoti va ijodi

1045-yilning kuzida Nosir Xusrav o’zining birinchi sayohatini amalga oshirgan.
Marvni suv bilan ta’minlaydigan Murg’ob daryosi bo’ylab janubga yurdi.
Ushbu sayohatdan ilhomlangan Nosir Xusrav 1046-yil bahorda Arabiston safariga jo’nagan.
Atoqli ot tarkibiga kiradigan raqam nomdan ajratilgan holda keyingi satrga koʻchirilmaydi.
,,Boing-767''(samolyot), ,,Foton-774''( televizor) kabi.
Rus tilida turli eshitiladigan tovushlar mavjud. Unli tovushlar undoshlarga nisbatan jarangdorroq.
Bu unli tovushlar boʻgʻin hosil qiladi. Boʻgʻin- bu havoning bir nafas chiqarishi bilan aytiladigan bir tovush yoki bir necha tovushlar
na-u-ka
Bir soʻzda qancha unli boʻlsa, shuncha boʻgʻin bor. Undosh tovushlar boʻgʻinsizdir.
Boʻgʻin bir tovushdan yoki bir necha tovushdan iborat boʻlishi mumkin. Mini-a-tu-ra

E’tiboringiz uchun rahmat!