Berilgan 6 ta topshiriqni bosqichma-bosqich bitta faylda bajarib yuklang! 1-topshiriq. Matnni o

Amaliy mashg‘ulot yuzasidan topshiriq.
Mavzu: Grammatik ma'no ifodalovchi vositalarni matndan aniqlash. Ular bo`yicha xulosalar chiqarish. Ularning qo`llanish darajasini kuzatish. O`zga tillar bilan chog`ishtirish.

BERILGAN 6 TA TOPSHIRIQNI BOSQICHMA-BOSQICH BITTA FAYLDA BAJARIB YUKLANG!

1-topshiriq. Matnni o`qing. Grammatik qo`shimchalarni aniqlang va ularni quyidagi chizmalarga joylashtiring.

Afg`onistonning Sind daryosi bo`yida Jaloliddinning `00–750 kishilik qo`shini bilan 30000 kishilik mo`g`il qo`shini yovlashdi. Aytishlaricha, o`sha jangda odamlarning qoni shu darajada ko`p to`kildiki, Sind daryosida suv o`rnida qon oqdi. Sulton Jaloliddinning navkarlari dushman bilan sherdek olishib, faqatgina Jaloliddinning o`zi daryoning narigi qirg`og`iga tirik suzib o`tib ketdi: omon qoldi.

Bu jangni o`z ko`zi bilan ko`rib turgan Chingizxon hayratdan shunday deb yuborganini bilmay qoldi:

— Otadan dunyoda hali bunday o`g`il tug`ilmagan. U sahroda sher kabi g`olib jangchi, daryoda esa nahang kabi botirdir... Otaga shunday o`g`il zarurki, u ikki girdob: olov va suv girdobidan ozodlik maydoniga chiqa olsin...

Biz ana shunday arslon haybatli, botir va qo`rqmas, dushman oldida aslo tiz cho`kmas bobolarimizga farzand ekanligimizdan hamisha faxrlanamiz. Bir umr ulardan o`rnak olish orzusi bilan yashab o`tamiz.

(Darslikdan)


Sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema: ning, si, da, i, di, da, ning, i, da, di, si, da, ni, da, di, ing, lari, i, ning, gi, ga, ni, i, dan.

Lug`aviy shakl hosil qiluvchi morfema: lar, il, ki, dek, ib, gina, ib, gan, day, gan, may, il, lar, mas.



Lug`aviy-sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema:


2-topshiriq. Grammatik qo`shimchalarning qaysi so`z turkumlariga birikkanligini ustunlar bo`yicha to`g`ri joylashtiring.


FE`L

SIFATTTTTTTTTTTTT

SON

RAVISH

Haybatli, qo’rqmas.

-.

Shunday, bunday.

700, 750, 30000.

OLMOSHHSH

SON

OT

SIFAT

Odamlarning, navkarlari, sherdeb, bobolarimizga, qo’shini, avg’onistonning, daryosi, jangda, darajada, otadan, qirg’og’iga.

To’kildiki, olishib, suzib, ko’rib turgan, yuborganini, cho’kmas, yovlashdi, oqdi.


3-topshiriq. Qo`shimchalar ifodalagan grammatik ma’nolarni izohlang.

Haybatli – sifatdan ot, shunday – olmosh day lug’aviy o’xshatish, to’kildiki – il nisbat, di – zamon, sherdek – ot, dek lug’aviy.

4-topshiriq. Derivatsion omonim qo`shimchalardan foydalanib gaplar tuzing.

-ma, -chi, -li, -dor, -ch, -(i)sh, -ar, -ik, -k, -ish, -qin, -chaq, -(a) y, -siz

Suvsiz gul quriydi, mehrsiz inson.

Guldor kiyib ko’rikka borishga o’tdi.

Daryo toshqin o’tolmayman hech.

Tikuvchi tikish tikib turadi.

5-topshiriq. Morfemik sinonimiyalarning o`zaro mosini topib, ularni belgilang.


savlatli

Obro`li

sersut

behayo

adabiyotchi

g`allachi

Noo`rin

g`allakor

shirador

itoatli

hayosiz

Boobro`6

itoatkor

adabiyot-shunos

o`rinsiz

aravachi

aravakash

basavlat

shirali

sutli
c

z



6-topshiriq. Hosilalaning ma’no xususiyatlarini izohlashga, farqli tomonlarini topishga harakat qiling.

Shirali – shira me’yorida, shirador – me’yordan ortiq, sutli – mayor, me’yorda, sersut – me’yordan ortiq, qizil – me’yorida, qip qizil - me’yordan ortiq, gulli - me’yorida, guldor - me’yordan ortiq.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar:

1.Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. va b. Hozirgi oʻzbek adabiy tili. Darslik. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2010.

2. Замонавий ўзбек тили. Морфология. Дарслик.– Тошкент: Мумтоз сўз, 2008.

3. Abuzalova M., Yoʻldosheva D. Tilshunoslikka kirish. Oʻquv qoʻllanma. Toshkent, 2009.

4. Abuzalova M., Toirova G. Hozirgi oʻzbek tili (Morfologiya). Oʻquv qoʻllanma. Toshkent, 2019.