Bilim sohasi: 300000 Ishlab chiqarish-texnik soha. Ta’lim sohasi

Hisobotning tuzilishi
1.
Ishning nomi. 
2.
Ishdan maqsad. 
3.
Nazariy ma’lumotlar. 
4.
Nazorat savollariga javoblar. 
Nazorat savollari 
1.
TCP/IP protokollardan qaysi satxda foydalaniladi? 
2.
TCP/IPtransport satxining qanday funksiyalari bor? 
3.
UDP- protokolning vazifasi nima? 
4.
TCP protokolning vazifasi nima? 
5.
Segmentlarni multipleksirlash/demultipleksirlash deyilganda nimani 
tushunasiz? 
6.
IP- deytagramma nima? 
7.
UDP portiga aniqlanma bering. 
Asosiy adabiyotlar. 
1.
N.X.Gulto’rayev, M.E.Bayjonova, X.Y.Davletova. Telekommunikatsiya 
tarmoqlarining ishonchliligi. Aloqachi. Toshkent 2018. 248 bet. ISBN 978-
9943-5569-9-7. 
2.
N.M.Jo’rayev. Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat ko’rsatish. 
Darslik. Aloqachi. Toshkent 2020. 416 bet. ISBN 978-9943-6394-4-7. 
3.
H.X.Madaminov, R.R.Ibraimov, A.P.Khatamov, A.Khotamov, 
Z.T.Xakimov. GSM va mobil tarmoqlarni boshqarish. Darslik. Nihol print. 
Toshkent 2021. 188 bet. ISBN 978-9943-7029-7-4. 
4.
Nagesware Roo Pusuluri. Software Testing Concepts and Tools. 2013. 
Himal Impessions, Delhi.

---

---

30 – amaliy mashg‘ulot:
UDP protokoli va ma’lumot uzatishni 
dasturlashdagi ahamiyati.
 
Ishdan maqsad: 
UDP soketlari va UDP segmentining strukturasini o‘rganib 
chiqish
 
Nazariy ma’lumotlar 
 
UDP segmentning yig‘indi nazorati
UDP yig‘indi nazorati UDP sarlavha va UDP ma’lumotlarni o‘zida qamraydi. 
IP sarlavhadagi yig‘indi nazorati faqat IP sarlavhani qamraydi – u IP-paketda 
mavjud bo‘lgan ma’lumotlarni qamramaydi. Ham UDP, ham TCP o‘z sarlavhalarida 
ham sarlavhani, shuningdek ma’lumotlarni qamraydigan yig‘indi nazoratiga ega. 
UDP uchun yig‘indi nazorati majburiy emas, lekin TCP uchun yig‘indi nazorati 
majburiydir. 
UDP yig‘indi nazorati IP sarlavha (ortiqcha to‘ldirilgan 16-bitli so‘z), yig‘indi 
nazoratiga o‘xshash xolda hisoblanadi, lekin faraqlanishi mavjud. UDP datagramma 
toq sonli baytlarga ega bo‘lishi mumkin, yig‘indi nazoratini hisoblashda esa 16-bitli 
so‘zlar qo‘shish kerak bo‘ladi. Bu xolda, datagramma oxiriga, agar yig‘indi 
nazoratini hisoblashga kerak bo‘lsa, to‘ldiruvchi nolli baytlar qo‘shiladi 
(to‘ldiruvchi baytlar uzatilmaydi). 
Faqat yig‘indi nazoratini hisoblash uchun UDP va TCP da 12-baytli 
psevdosarlavhalar mavjuddir (UDP datagrammalarda va TCP segmentlarida). 
Psevdosarlavhalarda IP sarlavhalarning ayrim maydonlari bor. Bularning barchasi 
ma’lumotlar mo‘ljallangan punktga yetib borishini (IP mazkur qurilmaga 
mo‘ljallanmagan datagrammalarni qabul qilmaydi, va boshqa yuqori satxga 
mo‘ljallangan UDP datagrammalarni uzata olmaydi) ikki marta tekshirish uchun 
qilingan. 
Agar UDP datagrammaning uzunligi toq bo‘lsa, yig‘indi nazoratini hisoblash 
uchun qo‘shimcha bayt talab qilinadi. Agar hisoblangan yig‘indi nazorati 0 teng 
bo‘lsa, u birlik bitlar (65535) sifatida saqlanadi, bu qiymatlar arifmetikadagi 
razryadlar bo‘yicha qo‘shishga (birni qo‘shish - ones-complement). ekvivalentdir. 
Agar uzatilgan yig‘indi nazorati 0 teng bo‘lsa, bu jo‘natuvchi yig‘indi nazoratini 
hisoblamaganligini bildiradi. 
Agar jo‘natuvchi yig‘indi nazoratini hisoblagan bo‘lsa ham, lekin qabul 
qiluvchi xatolik mavjudligini aniqlasa, UDP datagramma yo‘q qilinadi, xatolik 
xaqidagi xabar generatsiyalanmaydi (agar IP satx IP sarlavha yig‘indi nazoratida 
xatolikni aniqlasa, xuddi shunda narsa bo‘ladi).
UDP ning yig‘indi nazorati jo‘natuvchi tomonidan hisoblanadi va qabul 
qiluvchi tomonidan tekshiriladi. Bu jo‘natuvchi va qabul qiluvchi orasidagi yo‘lda 

---

UDP sarlavhasi yoki ma’lumotlarda bo‘ladigan har qanday o‘zgarishlarni aniqlash 
imkonini beradi. 
UDP uchun yig‘indi nazorati – majburiy parametr emasligiga qaramasdan, 
u hamma vaqt hisoblanishi kerak. 1980-nchi yillar oxirlarida kompyuter ishlab 
chiqaruvchilarining ayrimlari, UDP foydalanadigan, tarmoq faylli tizimi (NFS - 
Network File System) ishlash tezligini oshirish uchun, sukunat bo‘yicha UDP 
yig‘indi nazorati hisoblanishini uzib qo‘yishdi. Bu bitta lokal tarmoqda bo‘lishi 
mumkin, unda kanal satxida freymlar uchun ortiqchali siklik kod hisoblanadi, 
datagramma marshrutizatorlar orqali o‘tayotganda, uning yordamida freymning 
buzilishini angiqlash mumkin. Dasturiy yoki apparatli ta’minotda xatoliklari 
bo‘lgan marshrutizator mavjuddir va ular o‘zlari marshrutlaydigan 
datagrammalardagi bitlarni o‘zgartiradi. Bu xatoliklar, agar yig‘indi nazorati 
o‘chirilgan bo‘lsa, UDP datagrammalarda aniqlanishi mumkin emas. Shuningdek 
quyidagini belgilash mumkin, kanal satxining ayrim protokollari (masalan, SLIP) 
kanaldagi ma’lumotlar uchun yig‘indi nazoratini hisoblash biron bir shakliga ega 
emas. 
Internet-ilovalar va ular bilan bog‘liq UDP portlari 
Ilova 
Amaliy satx 
protokoli 
Transport satxi 
protokoli 
Port 
Email 
SMTP 
TCP 
WWW 
HTTP 
TCP 
File transfer 
FTP 
TCP 
Remote File server 
NFS 
UDP 
IP telefoniya 
H.323 
UDP 
1719 
IP telefoniya (IMO, Skype) 
SIP 
UDP 
5060 
Domain Name Service 
DNS 
UDP 
53 
Simple Network 
Management Protocol
SNMP 
UDP 
161