Bilim sohasi: 300000 Ishlab chiqarish-texnik soha. Ta’lim sohasi

 
 
 
Nazorat savollari 
1.
Dasturiy ta’minot tushunchasi 
2.
Dasturlash vositalari 
3.
Dasturlash vositalari turlariga misol keltiring 
4.
Dasturlash vositalari va ularning asosiy farqlarini sanang 
 
Asosiy adabiyotlar. 
1.
N.X.Gulto’rayev, M.E.Bayjonova, X.Y.Davletova. Telekommunikatsiya 
tarmoqlarining ishonchliligi. Aloqachi. Toshkent 2018. 248 bet. ISBN 978-
9943-5569-9-7. 
2.
N.M.Jo’rayev. Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat ko’rsatish. 
Darslik. Aloqachi. Toshkent 2020. 416 bet. ISBN 978-9943-6394-4-7. 
3.
H.X.Madaminov, R.R.Ibraimov, A.P.Khatamov, A.Khotamov, 
Z.T.Xakimov. GSM va mobil tarmoqlarni boshqarish. Darslik. Nihol print. 
Toshkent 2021. 188 bet. ISBN 978-9943-7029-7-4. 
4.
Nagesware Roo Pusuluri. Software Testing Concepts and Tools. 2013. 
Himal Impessions, Delhi. 

---

17 – amaliy mashg‘ulot: Tarmoqlash va ma’lumot uzatish, dasturlash 
kutubxonalari va asosiy funksiyalari bilan ishlash. 
Ishdan maqsad:
Tarmoqlash va ma’lumot uzatish dasturlash kutubxonalari 
bilan tanishish va ularning asosiy funksiyalari bilan ishlashni o‘rganish. 
Nazariy ma’lumotlar. 
Ma’lumot uzatish tizimi tushunchasi 
Ma’lumot uzatish tizimi 2 guruhga bo‘linadi: 
1. Ma’lumot uzatish xizmatlari. 
2. Ma’lumot uzatish tarmoqlari. 
Ma’lumki har-xil turdagi axborotlarni (ovozli, matn, ma’lumotlar, grafika, 
tasvir) uzatish uchun iste’molchilarga taqdim etiladigan hizmatlar to‘plami
ma’lumot uzatish hizmati deyiladi (2.1-rasm).
2.1-rasm. Ma’lumot uzatish xizmatlari 
Hozirgi kunda ma’lumot uzatish xizmatlariga quyidagilar kiradi: 
1.
Telegraf xizmati; 
2.
Telematik xizmatlar. 
Telegraf xizmatlari: 
1.
Umumiy foydalanish telegrammalarni uzatish xizmati; 
2.
Abonentlik telegraflash xizmati; 
Маълумот узатиш ҳизматлари 
Телефо
н 
хизмат
и 
Товуш 
узатиш 
дастурлар
ини 
тақсимла
ш 
хизмати 
Телегр
аф 
хизмат
и 
Телемат
ика 
хизматла
ри 
Телевидени
я 
дастурлари
ни 
тақсимлаш 
хизмати 

---

3.
Teleks xizmati. 
Ma’lumot uzatish tarmog‘ida berilgan har-xil turdagi axborotni uzatish
va taqsimlashni ta’minlovchi texnik vositalarga ma’lumot uzatish xizmatlari o‘z 
talablarini qo‘yadi. Quyidagi 1.1- jadvalda xabar turlari, ko‘rinishlari va tezlik 
diapazonlari keltirilgan. 
Xabar turlari 
Xabar ko‘rinishlari 
Tezlik 
diapazoni 
Ovoz 
Telefon 
Stereo 
16-64 kb\s 
64-768 kb\s 
Ma’lumotlar 
Start – stop 
Sinxron 
Yuqori tezlikli 
Fayl uzatish 
0,1 – 0,2 
24 - 64 
64 – 100 
1500 - 3200 
Tasvir
Grafika
Harakatsiz tasvir 
Harakatli tasvir 
03 - 64 
64 – 1500 
1500 - 100000 
Xabarlarni o‘rtacha xajmi 
Xabar turlari
Odatdagi o‘lcham 
e-mail 
2,2 kb 
Uzun xujjatlar (20 qator) 
44 kb 
Grafikli tasvir 
330 kb 
1 minut audio 
475 kb 
1 minut video 
2400 kb 
Ushbu talablarni amalga oshirish maqsadida ma’lumot uzatishning mos 
tarmoqlari yaratiladi. 
Ma’lumot uzatish tarmoqlari deb - ma’lumot uzatish xizmatlarini yetkazib 
berish imkoniyatlarini ta’minlovchi texnik vositalar to‘plami tushuniladi. Bularga 
quyidagilar kiradi:
- terminal qurilmalar; 
- kommutatsiya vositalari; 
- uzatish tizimlari; 
- aloqa kanallari.
ITU (xalqaro elektraloqa ittifoqi) ga binoan ma’lumotlarni uzatish 
hisoblovchi qurilmalarda ishlov berilgan ma’lumotlarni uzatish deb ta’riflanadi. 
Hozirgi vaqtda ma’lumotni uzatishni 2 ta tushunchasi mavjud, ular quyidagilar: 
1. Tor ma’noda; 
2. Keng ma’noda. 

---

Tor ma’noda - ma’lumotlarni uzatish bu ma’lumotlarni ikkilik signallari 
ko‘rinishida 1 - chi punktdan 2 - chisiga, hisoblash texnikasi vositalari yordamida 
ishlov berish uchun elektraloqa vositalari bilan ko‘chirishdn iborat.
Ma’lumotni uzatish keng ma’noda bu raqamli signallarga aylantirilgan 
ma’lumotni barcha turlarini, shu jumladan, nutq va video signallarni uzatishdan 
iborat (1.3 - rasm).