Bilimlar bazasi va ekspert tizimlar haqida Reja

ET TURLARI 

1960—70-yillarda ishlab chiqilgan ETlar o'zlarining sohalarida klassik 

hisoblanadi. Kelib chiqishi, ularning sohasi va qo'llanilgan fikrlar, usullari va dastur 

ta'minotiga qarab, bir necha sinflarga bo'lish mumkin: 

1.

 

META-DENDRAL. DENDRAL tizimi eksperimental ma'lumotlarga 

(massa-spektrografiya, yadro magnit rezonansi va  boshqalar) bog'liq holda 

kimyoviy birikmaning tuzilishini mumkin bo'lgan holini aniqlaydi. META-

DENDRAL DENDRAL uchun bilimlar olish jarayonini avtomatlashtiradi va 

kimyoviy birikma qismlarining tuzilish qoidalarini keltirib chiqaradi. 

2.

 

MYCIN-EMYCIN-TEIREIAK-RUFF-NERMYCIN. Bular medisina ET lari 

bo'lib hisoblanadi. 

3.

 

PROKPEKTOR-KAK. PROKPEKTOR -  geologik tahlil asosida yer osti 

qazilmalarini topuvchi tizim. KAK esa PROKPEKTOR uchun bilim olish tizimi. 

4.

 

CAKNET-EXPERT  —  ko'z kasalliklari diagnostikasi va  ularning oldini 

olish bo'yicha maslahat beruvchi ET dir. Uning asosida EXPERT bilimlar ishlab 

chiqilib, uning yordami orqali bir necha medisina tizimlari ishlab chiqilgan. 

5.

 

HEARKAY HEARKAY-2;HEARKAY-3;AGE  –  Bu qatordagi birinchi 

ikkita tizim qo'shilib inson nutqi so'zlarini maxsus lug'at orqali aniqlovchi 

---

Aim.uz 

Aim.uz 

 

intellektual tizimdir. Bu tizim original strukturasi, ya'ni e'lonlar taxtasi — tizimning 

ayni vaqtdagi ishining natijalari, chuqur ma'lumotlar bazasini ifodalash orqali ajralib 

turadi. Keyinchalik shu tizimlar asosida ETlarni yaratish uchun HEARKAY-3 va 

AGE (Attemrt tr Generalize) instrumental tizimlari yaratildi. 

6.

 

SM (Artificial Mathematician — Sun'iy Matematik) va EURIKCO tizimlari 

Stenford Universitetida doktor D. Lenat tomonidan qidiruv va o'qitish maqsadlarida 

ishlab chiqildi. Lenatning o'ylashicha, ETlar samaradorligi ulardagi joylashgan 

bilimlarga bog'liq bo'ladi. Uning fikricha, tizim o'qitish qobilyatiga ega bo'lishi 

uchun, unga 1000000 ga yaqin umumiy xarakterdagi ma'lumotlarni kiritish kerak. 

Shuningdek, Lenat kichik bir sohani o'rganishga qaratilgan bilimlar hajmi kichik ET 

larni yaratish maqsadga muvofiq emasligini ta'kidlaydi. 

SM tizimiga 100 ga yaqin chiqish qoidalari va 200 dan ortiq matematik nazariya 

va tasavvurlarni ko'ra oluvchi o'qitishning evristik algoritmlari jamlangan edi. 

Boshidan tizim ishining natijalari yuqori baholandi. U natural qator va oddiy sonlar 

tushunchalarini ifodalash imkonini berdi. Bundan tashqari, tizim Goldbax 

gipotezasining varianti, ya'ni har qanday ikkidan katta juft sonni, ikkita oddiy sonlar 

yig'indisi shaklida yozish mumkinligini sintezladi. Bu gipotezani to'g'riligi yoki 

inkor etish kerakligi haligacha aniq emas. Tizimning keyingi rivojlanish jarayoni 

to'xtab qoldi. Boshida namoyon etilgan matematik imkoniyatlarga qaramasdan, 

tizim evristik qoidalarni keltirib chiqara olmasligi, faqat dastlabki kiritilgan 

qoidalardan kelib chiqqan holda ish yuritishi aniqlandi. 

EURIKCO tizimini yaratishda SM tizimida belgilangan kamchiliklarni yo'q 

qilish usuli qo'llab ko'rildi. SM tizimidek EURIKCO yordamida olingan natijalar 

yuqori baholandi. Shuningdek, EURIKCO juda qaltis o'yinlarda ishtirok eta olishi 

ta'kidlandi. Uning yordamida AQSH ning harbiy dengiz floti tomonidan original 

mo'ljallangan bosqichma-bosqich bajariladigan yurishlarga ega bo'lgan strategiya 

ishlab chiqildi. Bu bosqichlardan biri yaroqsiz bo'lgan harbiy dengiz floti kemalarini 

cho'ktirishdan iborat. Bunda butun qolgan kemalarga keng joy qoladi. 

Ammo bir qancha vaqtdan keyin, tizim hamisha ham o'zidagi qoidalarni qayta 

tuza olmasligi ma'lum bo'ldi. U faqat sutkaning ma'lum bir vaqtida 

dasturlashtiruvchiga murojaat qilish kerak bo'lgan holda, bu qoidani qo'pol ravishda 

buzadi. Shunday qilib, EURIKCO tizimi ham ishlab chiqaruvchi tomonidan 

belgilangan chegaraga yetib, rivojlanishdan to'xtadi. 

1990-yildan boshlab doktor Lenat bir guruh olimlar boshchi-ligida intellektual 

tizimni yaratish uchun kerak bo'ladigan bir necha ming bilimlar elementlarini 

kodlash va kiritish proyekti bilan mashg'ul bo'ldi. Bu proyekt Cyc deb atalgan (Cyc 

«NHK»

 

— inglizcha enciklipedia so'zidan).