Bilimlar bazasi va ekspert tizimlar haqida Reja

Ekspert tizimlar 

—  bu malakali ekspertlar darajasida foydalanuvchilar 

qarorlarini tayyorlashning tor ixtisoslashtirilgan sohasida bilimlarni qayta ishlash 

tizimlaridir. 

ETlarga maslahat berish, tahlil qilish, konsultatsiya berish, diagnoz qo'yishdek 

nozik masalalar yuklatilgan. 

ETlarni sanoat korxonalarida qo'llash ish unumini va mutaxassislarning 

malakasini oshirish imkonini beradi. 

Bilimlarni to'plash va uzoq vaqt saqlash ETlarning eng muhim afzalligi 

hisoblanadi. ETlar axborotlarga nisbatan obyektivdir. Bu o'z navbatida 

o'tkazilayotgan tajriba sifatini oshiradi, juda ko'p bilimlarni talab qiladigan 

masalalarni hal etishda xatolikning yuzaga kelishini kamaytiradi. 

ET larni yaratilishida bir qator qiyinchiliklar vujudga keladi. Bu awalambor 

foydalanuvchining ishlab chiqiladigan tizimga qanday talab qo'yilishini 

bilmaganligidan kelib chiqadi. Shuningdek psixologik tartibda, ya'ni bilimlar 

bazasini yaratishda ekspert  «mashina mening o'rnimni egallashi mumkin» degan 

---

Aim.uz 

Aim.uz 

 

asnoda ish tutib, bilimlar bazasini keng bo'lishiga intilmasdan, balki bunga qarshilik 

qilishi mumkin. Lekin, bu qo'rqishlar asossizdir, chunki ET fikr yuritish qobiliyatiga 

ega emasdir. Bu esa ular bilimlarini oshirish mumkin emasligini ko'rsatadi. Keyingi 

vaqtlarda mustaqil o'qib, bilim olish imkoniyatiga ega bo'lgan tizimlar ishlab chiqish 

ustida ishlar olib borilmoqda. 

 

 

1-rasm. ESning umumiy strukturasi 

Bu tizimda maqsadga erishish uchun qoidalar, faktlar, chiqarish mexanizmi va 

ixchamlashlardan foydalaniladi. Umuman, masalalarni yechish uchun, cheksiz fakt 

va qoidalar kerak bo'ladi. Agar, shunday tizim yaratilgan taqdirda ham uni bilimlar 

bilan to'ldirishga uzoq vaqt talab etilgan bo'lar edi. Lekin, shu paytgacha mana 

shunday informatsiyalarni o'zaro saqlovchi EHMlar mavjud emas, shuning uchun, 

vaqtincha masalani muhim muammoli qismini ko'rish bilan chegaralanamiz. 

SUN'IY INTELLEKTNING DASTURLASHTIRISHGA TA'SIRI 

Biror bir masalani yechishda inson miyasi o'zida bor bilim-ning barchasini ishga 

solmasdan, shu masalaga taalluqli bilimlar-nigina ishga soladi. Ma'lum bir masalani 

echish uchun, anoanaviy yo'l bilan ham dastur (DASTUR) tuzish mumkin yoki 

sun'iy inetellekt usulida ham dastur tuzish mumkin. Vaholanki, sun'iy intellekt 

usulini qo'llash masalani yechishni ancha yengillashtirar va tezlashtirar ekan. 

Tuzilgan dasturlarning alohida olingan qismi aniq bir ishni bajaradi. Biroq sun'iy 

intellekt asosida tuzilgani alohida xususiyatga ega. U xarakter jihatidan inson 

intellektiga yaqin, ya'ni ozgina o'zgartirishlar yoki ozgina qism informatsiya dasturni 

butun strukturasini o'zgartirmaydi. Bu holat (

гибкость

) dasturlash jarayonida yuqori 

samara beradi, dasturlash «tushunish» yoki «fikr» qilish imkoniyatini beradi. 

Sun'iy intellekt masalani yechish jarayonida inson fikriga tayanadi. Inson 

miyasini ishlash prinsipi juda murakkab jarayon bo'lib, olimlar bu qiyin intellekt 

mexanizmini o'rganishmoqda. Biroq, sun'iy intellekt tizimida dastur tuzish uchun 

etarli bilimlar mayjud. 

BILIMLAR BAZASI 

Sun'iy intellekt sitemasida bilimlar bazasi muhim o'rin egallaydi. Shu sohaning 

ilg'or mutaxassisi Stenford universiteti professori Edvard Feyganbaum bilimlar 

asosida,  Komp’yuter  ga tuzilgan intellektual dastur juda qiyin bo'lib, bunda 

ekspertga murojaat etishni ta'kidlaydi. O'zi sun'iy intellekt atamasi aniq bir 

tushuncha bo'lmay, biz uni sinonimi sifatida «Ekspert tizimlar» va «Bilimlarga 

asoslangan tizimlar» tushunchalarini ishlatamiz. 

 

---

Aim.uz 

Aim.uz