"Biofizikadan amaliy mashg’ulotlar" o’quv qo’llanmasi umumiy biofizika kursining fizikа-kimyo va elektrobiologiya bo’limlariga taаlluqli amaliy mashg’ulotlarning nazariy va amaliy masalalarni o’z ichiga oladi

 
Amaliy maslahatlar: 
1. Ish davomida havo haydovchi sistemaga yangidan havo olish zaruriyati tug`ilib qolsa, 
unda dastlab krancha (4) shprits-atmosfera (1) holatiga buriladi. So`ngra vint (6) ni orqaga burab, 
havo olinadi va krancha (4) shprits-sistema (1) holatiga o`tkazilib, ish davom ettiriladi. 
2. O`lchash paytida sistemadagi havo bosimi sekinlik bilan oshirila borishi shart. Bunga esa vint 
(6) ni sekin burash orqali erishiladi. 
3. O`lchov ishlari tamomlanganidan so`ng kapillyar uchi dastlab spirt keyin esa distillangan 
suv bilan bir necha marta yuviladi. 
5. SIRT AKTIV MODDALAR ERITMALARIDA MITSELLA PAYDO BO`LISH 
HODISASI 
Sirt aktiv moddalar faqat tuban konsentratsiyalar sohasidagina haqiqiy eritmalar hosil qila 
oladilar. Ularning eritmada molekulyar yoki ion holidagi haqiqiy eritmalar hosil qila oladigan 
konsentratsiyalari 10
-5
-10
-3
mol.l
-1
diapazonida yotadi. O`sha konsentratsiyalar doirasidan 
yuqorida ular eritmada kolloid agregatlar mitsellalar hosil qiladi va shuning uchun sirt aktiv 
moddalarning eritmalari kolloid strukturaga ega bo`ladi. Bu hol, o`z navbatida sirt aktiv modda 
eritmalarining muhim xarakterli belgisiga aylanadi. 
Mitsella hosil bo`lish jarayoni quyidagicha amalga oshadi. Eritma konsentratsiyasi ma`lum bir 
darajaga erishgandan so`ng, eritmadagi sirt aktiv modda molekulalari o`z-o`zligidan agregatlana 
boshlaydi. Molekulalarning uglevodorodli dumlari, van-dervaals kuchlari ta`siridan bir-birlariga 
yopishib, mitsella yadrosini shakllantiradi, molekulalarning qutbli dumlari esa suv fazaga 
yo`nalib gidratlanadi (
7-rasm
). 
Demak, har bir mitsella uglevodorod yadro va unga kimyoviy bog`langan qutbli 
guruhlardan tashkil topib, gidrat qobiq bilan o`ralgan uglevodorod tomchisidan iborat.
Mitsella hosil bo`lish jarayoni adsorbsiya singari mustaqil va o`z-o`zligicha amalga oshadigan 
jarayon bo`lib, sistemaning erkin energiyasini kamaytiradi. Haqiqatdan ham, suv molekulalari 
bilan qutbli molekulalararo mavjud kogeziya kuchlari suv molekulalari bilan uglevodorod 
zanjirlariaro yuzaga keladigan ta`sirlanish kuchlariga qaraganda anchagina kuchlidir. Shuning 
uchun ham sirt aktiv modda molekulasining ularga qutubliligi jihatdan yaqin fazaga o`tish bilan 
bog`liq bo`lgan har qanday jarayon energiya nuqtai nazaridan foydalidir.
O`ta suyultirilgan eritmalarda, mitsella hosil bo`lguniga qadar, erkin energiya sarfini 
kamaytirish erigan modda ortiqcha qismining sirt yuzasida to`planishi va uglevodorod 
zanjirlarining suv fazadan qutbsiz fazaga siqib chiqarilishi hisobiga amalga oshiriladi. Sirt 
bo`limida to`yingan adsorbsiya qatlamining paydo bo`lishi bilan bu bu jarayon to`xtaydi. Sirt 
aktiv modda konsentratsiyasi yana ham oshganda minimal erkin energiyaga erishish, eritmada 
mitsella hosil qilish yo`li bilan boradigan srukturaviy o`zgarishlar hisobiga amalga oshadi. 
Bunda suv adsorbsiya qatlami shakllanayotganda mazkur qatlamdan qanday siqib chiqarilsa, 
gidrofob zanjirlar ham mitsellaning uglevodorod yadrosi tomon shu tarzda siqib chiqariladi. 
Mitsella yuzasi qutbli guruhlardan tashkil topganligi uchun gidrofil xususiyatga ega bo`lib, 
fazalararo erkin energiyaning minimal miqdoriga ega bo`ladi. Bu hol, o`z navbatida, 
mitsellaning dispersiya muhitiga nisbatan moyilligini shartlab, sistemani liofil kolloid xossaga 
ega qiladi.
Mitsellalar termodinamik jihatdan barqaror va shu bilan birga aksiga qaytar qurilma bo`lib, 
ma`lum bir konsentratsiya sharoitida paydo bo`ladi va eritma suyultirilganda esa tarqalib ketadi.
Mana shu hol sirt aktiv moddalar eritmalarini haqiqiy kolloid sistemalardan farqlantiradi va 
ularning