{birinchi qism

I. А. MОRОZОV^I
XIMIYANING DАSTLАBKI ^АDАMLАRI
Tаrixd bilаn muъjizаlаriki sizgа suzlаb bermоdchi bоltа­nii fаn dаdimiy buliSHi bilаn. bir dаtоrdа judа yangi dаmdir. Fizikа vа аstrоnоmiya siigаri, bu fаn dаm utmiSH аsrlаrdа yuzаgа kelgаi. UygоniSH dаvrining аlximiklаri ximiyani vа u vаdtdа ximiya bilаn chаmbаrchаs bоglаngаn sedrgаrlik usullа- ri dаmdа аlximiyani аfsоnаviy Аtlаntidа, yaъni оdаmzоd guyo-i SH pаydо bulib kelаyotgаndа Аtlаntikа оKeаni urtаsidа bul-
n vа uzidаgi ^аmmа jоn zоti bilаn suv tubygа chukib. ketg'аn? .iъаdа pаydо bulgаn deb xаyol kilаr edi.
Ulаrning fikrichа, metаllаrni оltin vа kumuSHgа аylаnti- ||tsSH uchun, ^аlоkаtgа uchrаgаn uSHа mаmlаkаt ibоdаtxоnаlаridа '■irinchi mаrtа yul-yuri^ izlаy bоSHlаgаnlаr. USHа dаvrning . mddа xristiаn оlimlаridаn bаъzilаri tаvrоt аfsоnаlаridа tyagа оlinаdigаn Mоmо^аvоning eri Оdаmаtо ^аm sunъiy оltin eSHyorlаSHgа tsizit;kаn, deb tugridаn-tugri gаpirdi- Unchа tаdvо- (оr bulmаgаn bоiSHа kiSHilаr ximiyani 42 tа аfsоnаviy ilmiy- trаktаt yozgаn dаdimgi misr оlimi Uch kаrrа Ulug Germes (13 vа 14-rаsmlаr) kаSHf etgаn deb dаъvо tsildi.
Metаllаrni bir-birigа kuSHib suyultirilgаndа rаngi, ya^Il- tirоguSHgi vа bоtSHа fizik xоssаlаrining gаlаti bulib uzgаri- SHi u^tgаi zаmоnlаrdаyo^ dаdimgi xаldeylаr, misrliklаr, >rSH#lаr,xitоylаr vа greklаrni metаllаr mаъlum nisbаtdа bir- birigа tsuSHib eritilsа, ulаrdаn eng nоdir vа ^immаtbаt^о metаl­lаrni оliSH mumkin dyogаn fikrgа оlib keliSHi kerаk edi vа SHundаy ^аm buldi. Mаsаlаn, mis vа kаlаyining оltinsimоn: brоnzа ^оsil ^iluvchi g;оtiSHmаsi,- uni birinchi mаrtа kаSHf et­gаn kiSHini mu^аrrаr, k;аltis xаtоgа оlib keliSHi kerаk edi. Dаdimgi kiSHilаrdа sоliSHtirmа оgirlnkni аnSHulаSH uchun аnSHu tаrоzilаr 5^аm, оltingа uxSHаgаn ^аr t^аndаy dоtiSHmаni аsl оl- tindаn dаrrоv аjrаtib berаdigаn zаmоnаviy аnаlitik ximiya vоsitаlаri >^аm fiyi^ edi-dа, аxir. Оltingа uxSHаb tоvlаnаdigаn vа metаllik xоssаlаrigа egа bulgаn. ^аr nаrsа xuddi ximiya vа fizikа bilаn nоtаniSH оdаmlаrning kupchiligi singаri ulаrgа Ааm uSHа kimmаtbа^о mоddаdek bulib kurinаrdi. Uzоtsdаn misоl аxtаrmаy, bir nаrsаni аytib utsаm, kifоya. SHlisselьburg tsаlъ- аsidа tsаmаlib yotаr ekаnmаn,- meni ^uri^lаb turgаn jаndаrm оfitserlаri temir kоlchedаnining оltinsimоn kristаllаri bilаn ^оplаngаn gneys b^/lаklаrini nechа mаrtаlаb mengа оlib kelgаn vа SHu minerаlning оltin-оltinmаsligini bilib beriSHimni tа- 'lаb tsilgаn edi. Bu minerаlni ulаr Lаdоgа kuli аtrоfidа >^аr er-^аr erdаn tоpаr edi.
Turt tsismchа misni bir kiem t;аlаyi bilаn Murаdа eritib, 1^izil mis ^аmdа о^ g^аlаyi urnigа uSHа vаtuglаrdа ^ech kim оl- tindаn fаrk; g^ilа оlmаydigаn sаrgiSH metаllik, mоddаni kutil- mаgаndа xоsil kilgаn аlximikning uis-tuygulаrini kuz оldigа kyoltiriSHingiz mumkin. U, nechоglik tsuvоnib, SHu nоdir metаll-
ni sunъiy yul bilаn tаyyorlаSH usulini tоpdim, deb xаyol tsil- gаnikin! /
Tаrix zujjаtlаrini titkilаmаsdаn, dаdimgi оdаmnSH/g sоd- dа psixоlоgiyasi tugrisidа аnchаySHG fikr yuritiSH bilFn zаm uning keyingi zаymа zаrаkаt vа tuygulаrini, guyo uz kuzimiz bilаn yaSHirinchа kurib turgаndek аniz tаsаvvur etiSHimiz mum-