Bohodir eshov o’zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi

Iqtisodiy funktsiyalar tizimida ishlab chiqarish va ijtiomiy mehnat taqsimoti muhim o’rin tutgan. Jumladan, dehqonchilik ishlari, ishlab chiqarishni tashkil etish, jamoa xo’jaliklarida yer va suvni taqsimlash, qurilish va sug’orish irrigatsiya ishlarini yo’lga qo’yish, hishloq xo’jaligi va hunarmandchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish, mahsulot ayirboshlash hamda savdo-sotiq aloqalari shular sirasiga kiradi. Ishlab chiqarish taraqqiyotining turli bosqichlarida rejalash-tirish, tashkil qilish, tartibga solish va nazorat qilish kabi ishlarni bajarish vazifalari ham yuzaga kelgan.
Ijtimoiy funktsiyalar qadimgi jamoalardagi o’zaro aloqalarni tartibga solish va muvofiqlashtirish, munozarali masalalarni hal qilish, jamoaning ichki va tashqi munosabatlarini huquqiy jihatdan boshqarib turish zaruratiga asoslangan.
Harbiy-siyosiy funktsiyalar tashqi harbiy bosqinlardan himoyalanish, harbiy qo’shinlarni tashkil etish, vohalar hududlarida mudofaa ishlarini amalga oshirish, tuman va vohalar o’rtasida o’zaro aloqalarni o’rnatish hamda munozarali masalalarni hal qilish kabi vazifalar asosida shakllanib rivojlangan.
Hududiy funktsiyalar voha, tuman, viloyat hududlarida joylashgan qishloq jamoalari, tuman aholisi (bir necha qishloq jamoalari) va viloyat (bir necha tuman) aholisining munosabatlarini nazorat qilish hamda boshqarib turish zarratidan kelib chiqqan.
Qadimgi davlat boshqaruvining ikkinchi bosqichi jamoalarda o’zini-o’z boshqaruv muassasalarining yo’lboshchi hokimiyatiga to’la bo’ysundirilishi bilan bog’liq bo’lib, bu jarayonda jamoa ahzolari o’rtasidagi ichki va tashqi aloqalar, huquqiy tartibot yanada takomil-lashib boradi. Bu holat esa davlat tizimidagi turli vazifalarning huquqiy tartibga solinishi va hokimiyatning huquqiy jihatdan rasmiylashtirilishiga olib keladi¹.
Davlat boshqaruvi tushunchasi va boshqaruv tasnifi

Tadqiqotlarga ko’ra, jamiyatdagi inson faoliyati tahsirida ro’y beradigan jarayonlar hamda voqea-hodisalar bevosita boshqaruv faoliyati bilan bog’liq holda kechadi. Boshqaruv – bu muayyan jamoa yoki tashkilot ahzolarining faoliyat yo’nalishini tahminlaydigan, butun tashkilot va uning bo’limlarini belgilangan maqsad doriasida ushlab turadigan, faoliyat turlariga ko’ra, jamiyatning barcha jabhalarida o’ziga xos tuzilmaga ega bo’lgan, muayyan rahbar kadrlar tomonidan amalga oshiriladigan vazifadir.