Бошланғич синф ўҚувчиларининг танқидий фикрлаш қобилиятларини ривожлантиришнинг айрим масалалари

Таҳлил ва натижалар. Танқидий фикрлаш салоҳиятига эга бўлган ўқувчи қарорларнинг тўғри ёки нотўғрилигини фарқлайди. Улардан тўғри хулосалар чиқариб, ўқув фаолиятига тузатишлар киритади. Бу жуда муҳим сифат бўлиб, ўқувчи ўз тафаккури фаолияти давомида ўзини кузатади, ўзи чиқарган ҳукмларнинг оқибатини назорат қилади. Қабул қилинган қарорларнинг бошқалар томонидан маъқулланиши ва тан олинишини, таҳлил қилинишини истайди ҳамда ўз ҳақиқатларини асослашга тиришади. Мустақил, танқидий фикрловчи шахс ўз хатти-ҳаракатларининг мазмун-моҳияти ва оқибатларини чуқур англайди. Ўқувчилар эркин фуқаролик жамиятида мустақил фаолият кўрсатиш, ностандарт тафаккур юритиш имкониятига эга бўлиб шаклланади.
Бошланғич синфлардаги ўқув жараёнидаги ўзига хослик, яъни ўқувчиларда танқидий фикрлашни шакллантиришда қуйидаги жараёнларга таянилади:
 ўқув жараёнида ўқувчилар олдига шундай вазифалар қўйиладики, уларнинг ечими мустақил фикрлашни талаб қилади;
 дарс жараёнида ўқувчилар маълум топшириқларни бажариш асносида муайян вазифаларни амалга оширишга йўналтирилади. Бу жараёнда ўқувчилар ўзаро фаол ҳамкорликка киришадилар;
 танқидий фикрлашга йўналтирилган ўқув жараёни натижалар, далиллар ва алоҳида фикрларни тўплашдан иборат бўлмай, шахсий хулоса чиқариш ва баён қилиш, ахборотларни қайта ишлашни назарда тутади;
 бундай дарсларда ўқитувчининг фаолияти натижалар самарадорлиги даражасини баҳолаш, фаол тадқиқотчилик ҳаракатлари орқали ўқитувчи ўқувчилар орасида баҳс-мунозарани ўрнатишдан иборат бўлади;
 танқидий тафаккур ўқувчилардан қўлга киритилган натижалар асосида мустақил хулосалар чиқаришни талаб қилади;
Бошланғич синфнинг ўқиш дарсларида тарбияланувчиларни танқидий фикрлашга йўналтиришда қуйидагиларга асосланиш мақсадга мувофиқ бўлади:
ўқувчидан ўз фикрини асослашни талаб қилиш; уларни зарур далилларни текширишга ундаш;
ўз далилларининг тўғрилигини текшириш учун экспертларга мурожаат қилишга йўналтириш; далилларни бевосита текширишга одатлантириш;
муқобил изоҳларни излаб топиш;
сезгиларга асосланган ҳолда бошқа далилларни аниқлаш;
исботланмаган далилларнинг чалғитувчилик характерига эгалигини англаб етиш;
намунага асосланган ҳолда ўз олдига муаммолар қўйиш;
амалий маълумотларнинг қанчалик унумли эканлигини тушуниб етиш;
маълумотларни танлаб таянишга одатланиш;
ўз хулосаларининг хатолиги ва аниқ эмаслигига иқрор бўлиш;
ҳар бир далилда табиийлик мавжудлигини тушуниш.
Ўқувчиларнинг танқидий фикрлаш жараёнини фаоллаштириш учун улар олдига қуйидагича топшириқлар қўйиш мумкин:
1. Дарсда ўтилган матн мавзусига яқин бўлган бошқа матнларни топинг.
2. Дарсда ўтилган матн воқелигига мос келадиган ҳаётий воқеликни айтиб беринг.
3.Характер хусусиятлари бир-бирига мос келадиган иккита қаҳрамоннинг ўзига хос жиҳатларини қиёсланг.
4. Матндаги воқеа ҳақидаги ўз нуқтаи назарингизни асосланг.
5. Баҳс жараёнида ўз нуқтаи назарингизни ҳимоя қилинг.