Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini o‘stirishning

---

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini o‘stirishning
pedagogik omillari 
M. Abduxoliqova, 

 Qashqadaryo VXTXQTMOI 
 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, barcha sohalarda tub 
o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bu o‘zgarishlar uzluksiz ta’lim tizimiga ham tegishli 
bo‘lib, umumiy o‘rta ta’lim tizimiga alohida mas’uliyat yuklaydi. Yosh avlod 
shaxsini shakllantirish vazifasini esa, umumiy o‘rta ta’limning samarali pedagogik-
psixologik metodlarini yaratib, amaliyotga joriy etmasdan turib amalga oshirib
bo‘lmaydi. 
Ma’lumki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini yuqori sinflarda tayyorlash 
uchun nutq qobiliyatini o‘stirishda ona tili muhim o‘rin tutadi. 2011-2012 
yillarning sarhisobiga qaraganda, pedagogik texnologiyalarning 110 dan ortiq turi 
yaratilgan bo‘lib, shundan 36 turi metodik jihatdan ta’minlanib, ta’lim jarayoniga 
foydalanish uchun tavsiya qilindi. Ayniqsa, bugungi zamonaviy ta’lim talablaridan 
kelib chiqib, ta’limning ana shu texnologiyalarini o‘z o‘rnida mahorat bilan 
qo‘llagan holda tovush va so‘zni to‘g‘ri talaffuz ettirish bola shaxsining 
shakllanishida katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir.
Boshlang‘ch sinflar ona tili dasturida belgilangan muhim talablardan biri- 
o‘quvchilar nutqini o‘stirishdan iborat. Chunki, o‘quvchilar nutqining qay darajada 
ekanligi ularning o‘qish va yozish malakalari, o‘z fikr-mulohazalari, tasavvur 
tushunchalarini boshqalarga yetkaza olishlariga bog‘liq. Nutqi rivojlangan 
o‘quvchilar faqat o‘qish va yozuv darslaridagina emas, balki boshqa darslarda ham 
bilimlarni puxta o‘zlashtirishga to‘laqonli erishadilar. Nutqi yaxshi rivojlanmagan 
o‘quvchilar esa, dars mavzularini o‘zlashtirishda qiynaladilar. Shuning uchun ham 
ona tili dasturining barcha bo‘limlariga nutq o‘stirish vazifalari singdirilgan. Bu 
mas’uliyatli vazifani amalga oshirishda boshlang‘ch sinflarda ta’lim-tarbiyaning 
samaradorligini ta’minlash, jumladan, ona tili darslarida puxta bilim, ko‘nikma va 
malakani hosil qildirish muhum ahamiyatga ega. 

---

Boshlang‘ich sinflarda “Sifat so‘z turkumi”ni o‘rganish dastlabki bosqich 
sanaladi. O‘quvchilar sifat mavzusini ongli ravishda o‘zlashtirib, ma’lum so‘z 
boyligiga, og‘zaki va yozma nutqdan to‘g‘ri foydalanish malakasiga, tegishli 
sifatni sinonim bilan almashtirib yozish ko‘nikmasiga ega bo‘lishlari hamda imlo 
xatolarisiz o‘z fikrini bayon qilishlari kerak. 
Ma’lumki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining individual xususiyatlarini 
hisobga olgan holda, bog‘lanishli og‘zaki va yozma nutq o‘stiriladi. Sifat 
mavzusini jadvallar, tarqatmalar, texnik vositalardan foydalanib o‘tish darsning 
samaradorligini ta’minlaydi. Sifat mavzusini o‘tishda darslikdagi qoida, mashqlar 
bilan chegaralanib qolmaslik kerak. Imkon darajasida qo‘shimcha adabiyotlardan, 
ayniqsa, “G‘uncha”, “Gulxan”, “Bilimdon”, “Bilimlar dunyosi” kabi jurnallardagi 
ma’lumotlardan o‘quvchilarning didi, qiziqishlari va bilim saviyasiga mos ravishda 
foydalanish maqsadga muvofiqdir.