Bozor va uning o’ziga xos tomolari

Lekin, tovar ayirboshlash rivojlanib, uning ziddiyatlari kuchayib borishi pulning kelib chiqishi natijasida sotish va sotib olish tovar-pul-tovar ko’rinishida bo’la boshlagan, endi tovarni sotish (T-P) va sotib olish (P-T) zamon va makon jihatdan bir bo’lmasligi mumkin. Chunki sotuvchi o’z tovarini bir joyda sotib, puliga boshqa vaqtda, boshqa joyda kerakli tovarni sotib olishi mumkin bo’lgan. Pul paydo bo’lishi bilan bozor tushunchasining mazmuni o’zgarib, yangi ma’no kasb etadi, ya’ni u tovar-pul muomlasining yangi shakli sifatida namoyon bo’la boshlaydi.

Bozor ishlab chiqaruvchi bilan iste’molchilarning ko’p qirrali murakkab aloqalarini, ularning o’zaro bir-biriga bo’lgan ta’sirini bog’laydigan bo’gin, jamiyat taraqqiyotida mahsulot almashuvini ta’minlaydigan jarayon sifatida shakllandi.

Bozor tovarlarni ishlab chiqarish va ayriboshlash, pulning vujudga kelishi, ularning rivojlanishi natijasida kelib chiqqan tarixiy tushuncha bo’lib, hozirgi davrda keng tarqalgan ob’ektiv iqtisodiy jarayondir.

Hozirgi davrdagi bozor murakkab mexanizm hisoblanadi. Har qanday tadbirkor bozorning turlari haqida bilimga ega bo’lishi kerak. Bozordagi tovarlarning xilma-xilligi, uning murakkab tuzilishga ega ekanligini asoslab beradi. Bozorda tovarlar emas, balki xizmat ko’rsatishlar ham taklif etiladi. Bozorning turlari shartli ravishda quyidagi sinflarga ajratiladi. Ularning ba’zilarini ko’rib chiqamiz.

I. Geografik joylashishiga qarab:

-mahalliy bozor – shahar yoki qishloqdagi bozorlar; -milliy yoki ichki bozor – bu ma’lum bir davlatning bozori hisoblanadi; -mintaqaviy bozor – bu har xil davlatlar bozori va uning birlashmalari hisoblanadi.

Bozor turlari

II. Mahsulotlarning sotilish turiga qarab: -ulgurji bozor; -chakana bozor.

III. Tovarlar bilan ta’minlash darajasiga qarab: -muvozanatli bozor; -muvozanatsiz bozor;

-taqchil bozor

IV. Qonunga qarab: -qonuniy bozor; -xufyona bozor.

Bozor turlari

V. Raqobat kurashiga qarab: -erkin raqobat bozori;