Britaniya, Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Qoʻshma Qirolligi

Oʻzgarishlar shamoli[править | править код]

Afrikadagi dekolonizatsiya. 1960-yillar ohiriga kelib Rodeziya (boʻlajak Zimbabve) va Janubi-Gʻarbiy Afrikadan (hozirgi Namibiya) tashqari barcha britan koloniyalariga mustaqillikka erishishdi.
1960-yilda Buyuk Britaniya bosh vaziri Garold Makmillan Keyptaunda nutq soʻzladi. Oʻz nutqida u "bu qitʼada oʻzgarishlar shamoli esayotganligi" toʻgrisida aytdi. Makmillan fransuzlar Aljirda olib borayotganga oʻxshagan kolonial urushlarni xohlamaganligi uchun dekolonizatsiya gʻoyasini qoʻllab-quvvatlagan. 1950-yillarda faqatgina uch koloniya — Sudan, Gana va Malayya mustaqillikka erishgan boʻlsa, 1968-yilga Janubiy Rodeziyadan boshqa Afrikadagi barcha britan koloniyalari mustaqillikka erishdi. Hududdan ingliz askarlarining chiqib ketishi oq tanli aholi uchun katta muammolarni keltirib chiqardi, ayniqsa, Rodeziyada. 1965-yilda oq tanli aholi yetakchisi bosh vazir Yan Smit bir tomonlama Rodeziyaning Britaniya Imperiyasidan ajralib chiqqani toʻgʻrisida eʼlon qildi. Davlatda oqlar va qoralar 1979-yilgacha davom etgan oʻrtasidagi fuqarolik urushi boshlandi. Urush davlatda britan kuzatuvi ostidagi saylovlar oʻtkazilgunga qadar, britan kolonial hukumati qoʻl ostiga oʻtgandagina tugadi. Saylovlarda yangi tuzilgan Zimbabve davlatining bosh vaziriga aylangan Robert Mugabe yutib chiqdi.
Oʻrta Yer dengizida britanlar grek-kipriotlar tomonidan boshlangan patizan urushiga duch kelishdi. Urush 1960-yilda Kipr mustaqilligi eʼlon qilinishi bilan tugadi, lekin Birlashgan Qirollik Akrotiri va Dekeliya harbiy bazalari ustidan oʻz nazoratini saqlab qoldi. Malta va Gotso orollari 1964-yilda mustaqillikka erishishdi.
1958-yilda Vest-Indiya federatsiyasi tuzildi, lekin u 1962-yildayoq Yamayka va Trinidad ajralib chiqqanligi sababli parchalanib ketadi. Barbados 1966-yilda mustaqillikka erishadi, Karib dengizidagi boshqa ingliz orollari esa 1970- va 1980-yillarda mustaqillikka erishadi. Britaniya hukmronligi ostida faqatgina Angilya, Tyorks va Kaykos orollari, Britan Virginia orollari, Kayman orollari va Montserrat qoladi. Gayana 1966-yilda mustaqillikka erishadi. Kontinental Amerikadagi soʻnggi britan mulki Britan Gondurasi 1973-yilda Beliz nomi ostidagi erkin boshqariluvchi koloniyaga aylanadi va 1981-yilda toʻliq mustaqillikka erishadi. Belizning Gvatemala bilan hududiy bahsi hozirgacha yechilmay qolmoqda.
Tinch okeanidagi Britan hududlari 1970- (Fiji) va 1980-yil (Vanuatu) orasida mustaqillikka erishadi. Fiji, Tuvalu, Papua-Yangi Gvineya Hamdoʻstlik qirolliklariga aylanishdi.