Bu kabi munosabatlardan suvga bo`lgan eъtiborni odat ko`rinishi emas, balki qonuniyat darajasidagi holat deyish mumkin

   Temir asriga o‘tish davrida O‘rta Osiyoning rivojlanishi. Ilk 

sivilizasiyalar vujudga kelishi davri mavzularida 

Qadimda  dehqonlar  tabiat  hodisalari  daryolarning  toshishi,  sel 

kelishi  davridagi  suvlardan  unumli  foydalanganlar.  Bunday  suvlar 

yyerga singib, g‘oyib bo‘lsa-da, tosh, shag‘al, qum va loyqalardan iborat 

oqizindi  jinslarni  ko‘plab  olib  keladi  va  ma’lum  bir  hududlarni 

egallagan.  Har  yil  bahorda  sel  suvi  bilan  qoplanadigan  bu  tekislikni 

mahalliy  aholi  "yoyilma"  deb  yuritadi.  Sel  suvi  bilan  yoyilmaga  kelib 

cho‘kkan suyuq cho‘kmani esa "loyqa" deb ataladi. Dehqonchilik uchun 

bu  loyqaning  ajoyib  agrotexnik  xususiyati    bo‘lgan.  Loyqa  tarkibidagi 

---

 

5 

qumlar  uning  ostiga  cho‘kib,  yerni  g‘ovaklashtirsa,  mayda  loyqa 

massalari  yer  betida  qotib,  namni  o‘z  bag‘rida  uzoq  vaqt  saqlaydi. 

Loyqaning  bu  hayotbaxsh  xususiyatini  yaxshi  bilgan  dehqonlar  qadim 

zamonlardan beri loyqada dehqonchilik qilib keladilar. Har yili bahorda 

sel kelganda dehqonlar urug‘larini ot, tuya yoki eshaklarga ortib yoyilma 

tomon  shoshilar  va  sel  olib  kelgan  loyqaning  beti  qotmasdan  ekin 

urug‘larini sepib olishga harakat  qilar edilar. Loyqaga asosan boshoqli 

va  dukkakli  ekinlar,  shuningdek  qovun,  tarvuz,  qovoq,  kunjut  va 

boshqalar  ekilib,  yozda  mutlaqo  sug‘orilmasdan  hosil  olinardi. 

Loyqadagi   dehqonchilik   kabi ibtidoiy ziroatchilikning  yana  bir ajoyib 

qadimiy 

uslubi 

ko‘hna 

Xorazm 

yerlarida 

saqlanib, 

bobo 

dehqonlarimizdan  bizgacha  yetib  kelgan.  Xorazmliklar  uni  "qayr 

dehqonchiligi"  deb  yuritishadi.  "Qayr"  deb  aslida  daryo  va  uning 

shoxoblari  hamda  yirik  sug‘orish  tarmoqlarining    har  ikki  sohillari 

bo‘ylab cho‘zilgan pastlik yerlarga aytiladi. Bunday suv bo‘yi qayrlarida 

sizot  suvlarining  nami  yuqori  bo‘lsada,  ammo  boshoqli  yoki  dukkakli 

o‘simliklar  ekilmay,  odatda  faqat  qovun  va  qovoq  kabi  poliz  ekinlari 

etishtirilgan.  Chunki  javzo  kirib  yozning  issiq  kunlari  boshlanishi  va 

yerdan namning  qochishi bilan  qayrga ekilgan  g‘alla ekinlari qovjirab, 

boshoq  tortmasdanoq  nobud  bo‘lgan.  Amudaryoda  toshqinlarning    o‘z 

vaqtida  bo‘lishi,  sizot  suvlari  namining  damiga  qarab  qayr  yerlarida 

ayniqsa  qovun  yaxshigina  hosil  bergan.  Daryo  bo‘ylariga  qovun 

sayillariga chiqish odati shu asosida paydo bo‘lgan.