Bugungi kunda tabiiy muhit tarkibi va uning holatini nazorat qilish

Laboratoriya ishlari mazmuni, tashkil etish bo’yicha ko’rsatmalar: 
Laboratoriya ishlarining mazmuni atmosfera havosi va ishlab chiqarish korxonalari 
chiqindi gazlari tarkibini tekshirish usullari va asboblari bilan tanishish. Havo, suv, 
tuproq va o’simliklardan namuna olish, havodagi chang miqdorini aniqlash. Atrof 
muhit obyektlari analizi usullari bilan tanishish. Tuproq, o’simliklar, qishloq 
xo’jaligi va sanoat chiqindilari tarkibidan makro-, mikrokomponetlar va og’ir 
metallarni aniqlash. Oqova suvlardan namuna olish, suvning sifatini (vodorod 
ko’rsatkichi, quruq va qizdirilgan qoldig’i, ishqoriylik va kislotaliligini) aniqlash 
usullari bilan tanishish. Fan va ishlab chiqarish bo’yicha bilimlarni 
chuqurlashtirish, talabalarda olingan nazariy ma’lumotlarni amaliyotga tadbiq 
qilish va tajribada sinab ko’rishga qiziqish uyg’otishdan iborat. Laboratoriya 
ishlarini bajarish davomida talabaga tajribalarda olingan natijalarni matematik-
statistika usulida qayta ishlash, uslublarning sezgirligi, qayta tiklanuvchanliklari, 
aniqligi kabi metrologik tavsiflarini aniqlash, ma’lumotnomalarda keltirilgan fizik-
kattaliklardan foydalana olish, grafiklar va jadvallar tuzish tartib-qoidalari 
o’rgatiladi. 
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari:
bumerang, skarabey, klaster, dialogik 
yondoshuv, muammoli ta’lim, qadamba-qadam metodi, namoyish etish, kichik 
guruhlarda ishlash, o’z-o’zini nazorat, munozara, “Blis-so’rov” metodlari.
Adabiyotlar
: A1; A24 A5; A6; A10; A12 A15; Q5; Q6; Q7.
 
Laboratoriya ishlarining tavsiya etiladigan mavzulari
: 
1.Atmosfera havosi va gazlar tarkibini tekshiruvchi asboblar bilan tanishish. 
a). Gazlarni kimyoviy analiz usulida ishlatiladigan asboblar: indikator trubkalari, 
UG va VTI analizatorlari. 
b). Optik usullarga asoslangan gaz analizator va asboblar: INFROLIT, KFK-2M,
v). Elektrokimyoviy gaz analizator va asboblar Kislorodomet, rN-metr. 
g).Termokatalitik usulga asoslangan gaz analizatorlar: MSM, GA-SO.
d). termokonduktometrik usulga asoslangan gaz analizatorlar:katorometr-
LXM8MD. 
2. Tuproq namunasini olish va uni analizga tayyorlash 

---

10 
3. Tuproroqni namligini aniqlash. 
4.Tuproroqni maksimal gigroskopik namligini aniqlash. 
5.Tuproqning solishtirma og’irligi, hajm og’irligi va g’ovakligini aniqlash. 
a)Tuproqning solishtirma og’irligini aniqlash. 
b)Tuproqning hajm og’irligini aniqlash. 
v)Tuproqning umumiy g’ovakligini aniqlash. 
6.Tuproqning asosiy agrokimyoviy ko’rsatgichlarini aniqlash. 
a). Suvli so’rim tayyorlash. 
b).Quruq qoldiqni aniqlash tartibi
. 
v).Mineral qoldiqning umumiy miqdorini aniqlash. 
7).Tuproq reaksiyasini aniqlash 
a).Tuproq reaksiyasini kolorimetrik (N.I. Alyamovskiy usuli) usulda aniqlash.
b).Potensiometrik usulda aniqlashni yozish kerak. 
8.Tuproqdagi asosiy ozuqa moddalar miqdorini aniqlash
a).Tuproqdagi azotning umumiy miqdorini Kyeldal usuli bilan aniqlash 
b).Tuproqdagi 
harakatchan 
formadagi 
azot 
miqdorini 
I.V.Tyurin 
va 
M.M.Kononova usulida aniqlash 
v).Tuproq tarkibidagi nitrat miqdorini Grandval-Lyaju usulida aniqlash 
g).Tuproq tarkibidagi harakatchan fosfor miqdorini Machigin-Protasov usulida 
aniqlash 
d).Tuproq tarkibidagi kaliy miqdorini aniqlash. 
ye).Tuproqdagi gumus (chirindi) ning umumiy miqdorini aniqlash 
j).Tuproqdagi gumusni I.V.Tyurin usulining V.N. Simakov modifikasiyasida 
aniqlash 
z).Tuproqning karbonatligini aniqlash (asidimetrik usulda). 
9.O’simlik namunasini olish va uni analizga tayyorlash 
10.O’simlik tarkibidagi gigroskopik namlikni aniqlash. 
11.O’simlik tarkibidagi quruq modda miqdorini aniqlash 
12.O’simlik kulini tayyorlash va uni tarkibini aniqlash 
13.O’simlik kulini quruq kuydirish usulida tayyorlash 
14. O’simlik kuli eritmasini tayyorlash 
a).O’simlik kulini Lebedyansev usulida ho’l kuydirish orqali tayyorlash 
15.O’simlik tarkibidagi azot, fosfor, kaliyni bitta namunada aniqlash 
(K.Ginzburg, G.Sheglova va Ye.Vulfius usulida) 
a). O’simlik tarkibidagi azot miqdorini FEK da aniqlash 
b). O’simlik tarkibidagi fosfor miqdorini aniqlash 
v). O’simlik tarkibidagi kaliy miqdorini aniqlash
16. O’simlik tarkibidagi umumiy fosfor miqdorini aniqlash 
a).Umumiy fosfor miqdorini aniqlash 
b).O’simlik tarkibidagi fosfor miqdorini denije usulida aniqlash 
17).O’simlik tarkibidagi azotni aniqlash 
a).O’simlik tarkibidagi umumiy azot miqdorini Kyeldalning makro usulida 
aniqlash 
b). Azot miqdorini KEldalning mikro usulida aniqlash
 

---

11 
v). O’simlik tarkibidagi nitrat holdagi azotni ionselektiv elektrod yordamida 
aniqlash. 
18.O’simlik tarkibidagi kaliy miqdorini aniqlash 
a).Kaliy miqdorini hajmiy kobaltnitrit (hajmiy) usulda aniqlash 
b).Kaliy va natriyni alangali fotometrda aniqlash. 
19.O’simlik kuli tarkibidagi kalsiy va magniy miqdorini kompleksonometrik 
usulda aniqlash. 
a).Kalsiyni aniqlash 
b).Magniy va kalsiyning umumiy miqdorini aniqlash 
20.Qishloq xo’jaligi sanoat chiqindilari tarkibidagi umumiy azot miqdorini 
Iodlbauer bo’yicha aniqlash 
21. Qishloq xo’jaligi sanoat chikindilari tarkibidagi ammiak shakldagi azotni 
I.Romashkevich usulida aniqlash 
22. Qishloq xo’jaligi sanoat chikindilari tarkibidagi umumiy fosfor miqdorini 
aniqlash 
b).Ho’l kuydirish orqali fosfor miqdorini aniqlash. 
23. Qishloq xo’jaligi sanoat chiqindilari tarkibidagi kaliyning umumiy 
miqdorini aniqlash