Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

 

Elertroretseptorlar 

–

 

elektromagnit 

tebranishlar 

ta‘sirida 

qo‘zg‘aladigan, ularning ta‘sirini qabul qiladigan  retseptorlar.   

 

Tirik  organizmlar  doimiy  ravishda    ichki  muhitning  va  tashqi  muhitning 

holati to‘g‘risida ma‘lumot olib turadilar. Bunday imkoniyatni ularga yuqorida 

sanab o‘tilgan sistema- sensor sistemalar beradi.Turli xildagi ta‘sirlar ularning 

o‘zlari  uchun  xos  bo‘lganenergiya-modallik  bilan  farqlanadi.  Sunga  muvofiq 

holda  ta‘sirlar(  ta‘sirlagichlar)  quyidagilarga  ajratiladi:  mexanik,  kimyoviy, 

issiqlik,  osmotik,  yorug‘lik,  elektrik  va  boshqalar.  Bu  ta‘sirlar  organizmga  va 

tashqi  muhitga    energiyaning  turli  xildagi  ko‘rinishlarida  beriladi: 

masalan;yorug‘lik-fotonlar  ko‘rinishida,  kimyoviy  ta‘sirlar-molekula  va  ionlar 

ko‘rinishida,  issiqlik  ta‘sirlari-harorat  ko‘rinishida,  mexanik  ta‘sirlar- 

energiyaning  mexanik  ko‘rinishida  organizmlarga  ta‘sir  ko‘rsatadi.    Ta‘sirlar 

modallilikdan tashqari adekvat va noadekvat turlariga ham bo‘linadi. Masalan, 

inson  ko‘zi  uchun  yorug‘lik  nuri    mexanik  ta‘sirga  nisbatan  adekvat  ta‘sir 

hisoblanadi.  Har  bir  sensor  sistemaning  faoliyati  retseptor  tomonidan  tas‘sirni 

qabul  qilib  olinishi  hamda    nerv  hijayralari  va  tolalari  yordamida  bu 

impulslarning asab sistemasiga yuborish bilar boshlanadi. Retseptorlar tashqi va 

ichki  muhit  ta‘sirlarini  qabul  qilishda  muhim  rol  o‘ynaydi.  Sensor  ma‘lumot 

to‘g‘ridan to‘g‘ri, borligicha markazga etkazilmaydi, balki o‘z yo‘li davomida 

turli  o‘zgarishlarga  uchraydi,  masalan;  bir  necha  marta  shakllanish  va  qayta 

kodlanib  so‘ngra  umumiy  analiz  va  sintez  amalga  oshiriladi  ya‘ni,  obraz 

taniladi.  Shundan  so‘ng    organizmning  qayta  gavob  reaksiyasi  tanlanadi  yoki 

ishlab chiqiladi va organizm ta‘sirga javob reaksiyasi qaytaradi.