Byudjet hisobi va nazorati

1.2.“Byudjet hisobi va nazorati” fanining predmeti va usullari. 
Davlat byudjeti - 
Davlat pul mablag‘larining (shu jumladan, Davlat maqsadli 
jamg‘armalari mablag‘larining) markazlashtirilgan jamg‘armasi bo‘lib, unda 
daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili 
mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablag‘lar sarfi yo‘nalishlari va 
miqdori nazarda tutiladi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti tuzilmasi o‘z 
ichiga Respublika byudjetini, Qoraqalpog‘iston Respublikasi byudjeti va mahalliy 
byudjetlarni o‘z ichiga oladi. Byudjet ijrosi jarayonida belgilangan tartibda byudjet 

---

6 
daromadlari shakllantiriladi va xarajatlar byudjet tasnifi bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Byudjet ijrosi jarayoni haqida axborotlar byudjet hisobini tashkil etish va yuritish 
orqali shakllantiriladi.
Byudjet hisobida
nazorat
- bu keng tushuncha bo‘lib, maxsus kuzatish tizimidan 
iborat boshqaruv funksiyalarining biridir. Uning asosiy maqsadi malumotni 
taqqoslash, o‘zgarishlarni aniqlash va baholashdan iborat. 
Nazorat subyektlari
 – 
nazorat funksiyalarini bajaruvchi maxsus tashkilotlardir. 
Nazorat obyektlari
 – 
moliyaviy - xo‘jalik - tijorat tashkilotlari, birlashmalaridir. 
Byudjet hisobida nazoratning uch turi mavjud: 
dastlabki nazorat, joriy nazorat va 
keyingi nazorat.
Dastlabki nazorat –smetalarni tuzish va tasdiqlash jarayonida amalga oshiriladi. 
Bunda reja, dastur va smetalarning tuzilishi nazoratdan o‘tkazilib, byudjet 
intizomiga rioya qilinishi shuningdek qonunchilik talablari buzilishining oldi 
olinadi. 
Joriy nazorat – byudjet ijrosi jarayonida maxsus organlar tomonidan tezkor amalga 
oshirilib, sodir bo‘lgan muomalalarini qonuniyligi, pul mablag‘larini oqilona 
sarflanishi, mulkiy qiymatliklar bo‘yicha hisob ma’lumotlarini haqiqiy holatga 
mosligi, hisoblashuvlar holati va boshqalar nazorati amalga oshiriladi. Masalan 
buxgalteriya hisobining asosiy funksiyalaridan biri nazorat bo‘lib, ko‘p jihatdan 
buxgalteriya hisobi tuzilmasini to‘g‘ri tashkil qilinishiga bog‘liq. 
Keyingi nazorat – bu o‘tgan davrdagi faoliyatni tekshirish bo‘lib, umumlashtirish 
bosqichi uchun zarur hisob va hisobot axborotlarining qonuniyligini aniqlash uchun 
amalga oshiriladi. Masalan byudjet tashkiloti faoliyatini kompleks taftish qilish yoki 
moliyaviy audit.
Moliyaning qiymat xarakteriga ega bo‘lishi moliyaviy nazoratni taqazo etadi. Bu 
moliyaning nazorat funksiyasidan kelib chiqadi va doimiy davlat boshqaruvini talab 
qiladi. Moliyaviy nazorat davlat boshqaruvining maxsus tizimidir. Uning usullari, 
ko‘rinishlari va o‘tkazish tartibi doimo takomillashib boradi. 
Nazorat 
- funktsiyasi orqali byudjet mablag‘laridan maqsadli foydalanish mulklarni 
saqlanishi, tayinlanishi bo‘yicha sarflanishi tizimi yo‘lga qo‘yiladi.

---

7