Д. Рустамов, Д. Жуманазаров сугурта ташкилотлари ва тижорат банкларининг хамкорлик йуналишларини ривожлантириш масалалари



Download 25,68 Kb.
bet1/2
Sana11.04.2022
Hajmi25,68 Kb.
#543248
  1   2
Bog'liq
3.3 3.2 хулосаА




Д. Рустамов, Д. Жуманазаров
СУГУРТА ТАШКИЛОТЛАРИ ВА ТИЖОРАТ
БАНКЛАРИНИНГ ХАМКОРЛИК ЙУНАЛИШЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Мацолада сугурта ташкгглотлари ва тижорат банкларининг уамкорлик йуналишларини ривожлантириш масалалари таулил кщлиниб, сугурта ташки­лотлари ва тижорат банкларининг узаро хамкорлиги ва муносабатларига оид тегишли таклифлар уамда хулосалар берилган.
Таянч сузлар: сугурта, сугурта ташкилоти, сугурталовчи, тижорат бан- клари, риск, ипотека кредита, мол-мулк, сугурта цопламаси, мижоз, сугурта уодисаси, сугурта шартномаси.
В статье анализитруется проблемы развития партнерства между стра­ховыми организациями и коммерческими банками, даются соответствующие предложения и выводы, касающиеся отношений страховых организаций и ком­мерческих банков.
Ключевые слова: страхование, страховая компания, страховщик, коммерче­ский банк, риск, ипотечный кредит, имущество, страховая компенсация, кли­ент, страховой случай, страховой договор.
1п агИс1е анализитруется ргоЫетз оф с1еуе1ортеп1 о/ раг1пегзкгр Ьебкееп (Не гпзигапсе ог^апг^аИопз апб сотгпегсга! Ьапкз, аге уруеп соггезропсНпу, о/фегз апб 1/ге сопс1изгопз, сопсегпгпу, ге1аНопз о/ (Не гпзигапсе ог^апг^аНопз апб соттегс1а1 Ьапкз.
Кеу П'огг1з: гпзигапсе, /Не гпзигапсе сотрапу, 1ке гпзигег, соттегсга! Ъапк, ггзк, 1ке ЬуроИгесагу сгес!И, ргорег1у, гпзигапсе гпдетпг/гсаИоп, бге сИеп1, ап гпзигапсе сазе, Иге гпзигапсе соп1гас1.
Ик;тисодий-сиёсий хаётнинг барча ж'абхаларида руй бераётган туб узгаришлар банк тизими ва сугурта сохасини ривожланиши учун объектив шарт-шароитлар яратмокда.
Таъкидлаш керакки, сугурта компаниялари химоя вазифасидан тапщари, мухим молиявий-инвестиция институти сифатида хам фаолият олиб боради. Чунки айнан сугурта резервлари банклар учун молиявий ресурслар манбаи булиб хизмат кдтлади. Мижозларга хизмат курсатишда сутурта компанияла­ри билан тижорат банклари уртасида узаро манфаатли хамкорликни йулга куйиш долзарб ахамиятга эга. Хамкорлик муносабатлари эса ягона мижозлар базасини яратиб, уларга хизмат курсатиш имконини беради. Бундай муноса- батлар натижасида тижорат банклари мажмуали хизматлар хисобита мижоз­лар базасини кенгайтириш ва мустахкамлаш имкониятига, сугурта компани­ялари эса сугурта махсулотларини таркдтувчи замонавий, сифатли тармокуа эга б^лади.
Сунгги йилларда хорижда банклар томонидан мижозларга сугурта хизмат- ларининг фаол таклиф этилиши кузатилаётгани хам фикримизнинг дали- ли була олади. Бундан ташкдри, сугурта махсулотлари мижозлар учун банк хизматлари жозибадорлигини ошириши мумкин. Жумладан, омонатчилар- ни Уз маблаглари хисобидан, шунингдек, пластик карточкалардан фойдала-

нувчиларни бахтсиз ходисалардан сугурталаш, карточкаларни йУхолишидан сугурталаш, банк мулкини бевосита Уз маблагларидан сугурталаш ва Хоказолар ана шу хамкорлик муносабатларни ташкил крллади.


Фикримизча, банк рискларини тугри бопщариш, банк ва сугурта бизнеси- нинг узига хос томонларини аник, чегаралаш ва умумий туташ .нукдаларни топиш сугурта компанияларига хам, банкларга хам, шунингдек, уларнинг мижозларига хам бирдек фойда келтира олади. Шунингдек, бизнеснинг маз- кур турлари бир-биридан ажралмас молиявий яхлитликдир. Чунки банклар фаолиятидаги рискларнинг сугурта йули билан камайиши барча томонлар- нинг молиявий манфаатларига мос келади.
Банклар ва сугурта комланияларининг Узаро манфаатли хамкорлиги умумий бизнес махсадларига эришишга харатилган булиб, автосутурта, банк ва-банк фаолияти сугуртаси, лизинг операциялари сутуртаси, ипотека сугуртаси каби сугурта турларини ривожлантаришга асос яратади. Бундан ташхари, сугурта компанияларининг тижорат банклари билан Узаро манфа­атли хамкорлиги банкларнинг акциядорлик капитали ва кредит ресурсларини кенгайтириш хамда банкларнинг бевосита рисклари, шу жумладан, мижоз- ларни йухотиш рискларининг олдини олишга кумак беради.
Мамлакат банк тизими ва молия бозори сугурта сегментининг ривож- ланиши, икдисодиётнинг бу сохаларида рахобат кучайиб бориши хамда кбайта молиялаш ставкасининг пасайиши сари, шунингдек, банк ва сугурта сохасига чет элдан йирик иштарокчилар кириб келиши таъсирида бу сек- торларда операциялар келтирадиган фойда камайиб боради. Бундай муаммо- ларни самарали хал этишнинг йулларидан бири банклар билан сугурта ком- паниялари уртасидаги хамкорликнинг янги технологияларини ишлаб чидиш Хисобланади. Бундай технологияларга эса хуйидагилар асос булади:

  • сугурта хужжатларини расмийлаштаришни соддалаштириш;

  • электрон хужжатлар айланишини жорий этиш;

  • коллектив сугурталаш схемаларини жорий этиш;

  • умумий бренд буйича сугуртачилар билан банкларнинг махсулотлар яратиши.

Хозирги кунда банклар таклиф хилаётган кредит махсулотларидан бири ипотека кредита булиб, ипотекада кредитга олинган турар жойни банк томо- нидан гаровга олишнинг узиёх, банк махсулотларини химоялайди. Кдрздор Харзини тУламай куйган хар хандай холл ар да, шу жумладан, халок булиши ёки ногирон булиб холиши туфайли туламай холган холларда хам банк турар жойни соташи мумкин. Лекин бу турар жойда харздордан ташхари унинг ёш болалари яшаса ва уларни кучириш учун жой булмаса, мушкул вазиятдан чихишнинг бирдан-бир чораси сугурталаш булади. Шунинг учун банк томо- нидан ипотека кредита берилаёттан вахгида харз олувчидан сугурта полней сотаб олиш талаб хилинади.
Сугурта компаниялари банкнинг корпоратив мижозлари ва жисмо- ний шахслар томонидан гаровга хУйилган мол-мулкини сугурталаш имко- нига эга булади. Бундан ташхари, берилган кредитлар михдори бир хил булган холда, корпоратив мижозлар билан ишлаганда сугурта мукофотла- ри чакана сугуртанинг мукофотидан анча кам булади. Шу билан бирга, банк сугурталовчиларнинг сугурта захираларини жойлаштариш, харз олув- чилар эса йирик компаниялар томонидан сутурталаниш имкониятига эгаб^лади. Буларнинг барчаси банкнинг молиявий к^рсаткичлари Усишига -олиб келади.
Банк олдида чихимларни хисхартириш хамда мижозга имкон хадар тез ва кулай хизмат к^рсатиш асосий масаласи турадй. Банк бу муаммони сугурталовчи билан биргаликда, сугурталовчини кредитлаш жараёнида гаров билан таъминлашда бевосита хатнашган холда бемалол хал хила олади.
Одатда тадбиркор банкдан кредит олиш вакдида кредитнинг таъмино- ти сифатида мол-мулкни банкка гаровга хуяди. Бу мулк кредит рискини Хоплаш махсадида сутурталаниши керак. Бундай лолларда ё к,арз олувчи- нинг вакили сутурталовчининг ёнига боради, ёки аксинча, сугурталовчи мижознинг олдига келади. Мана шу бориш-келиш зарурати сутурталаш ва кредитлаш тартибини хийинлаштиради. Бунда тептшли дастурий таъминот- ни ишлаб чихиб, «битга дарча» технологиясини хуллаш, махсулотни рас­мийлаштириш тартибини, сутурталаш хахидаги ариза — анкетани гоят сод- далаштиради. Буларнинг барчаси кредит менежерига кдрз олувчи билан ишлаш, полис олиш учун хужжатларни ва гаровни сутурталаш полисини шу жойнинг узида амалда 15—30 дакдщада расмийлаштириш имконини бера- ди. Мижоз банкдан сутурта полней ва батамом расмийлаштирилган кре­дит билан чихиб кетади- Кдрз олувчи сутурта компаниясига бориши керак булмайди ва, мухими, сутурталовчининг вакили доимо банкда утиришига эхтиёж сезилмайди.
Бугунги кунда Узбекистонда сутурта компаниялари ва тижорат банклари урасида олиб борилаётган муносабатларни урганиб, уларни тахлил хилиш натижасида куйидаги камчилик ва муаммоларнинг мавжудлигига амин булдик. Ушбу муаммолар куйидагилардан иборат:

  • бирипчидан, ипотекани кредитлаш вакдида титулни сутурталаш, льни Харз олувчининг эгалик хУХУХини йухотиш рискининг сутурталаниши йулга Хуйилмаган;

Ипотекани кредитлаш чотида харз олувчи, хоида тарихасида, учта сутурта шартномаси: мол-мулкни сутурталаш, хаёт ва соглихни сутурталаш хамда эга­лик ХУХУХини йухотиш рискини сутурталаш (бу титулни сутурталаш деб ата- лади) шартномасини тузиши керак. Камдан-кам холларда банклар мижоз - дан учинчи шахслар, масалан, хушнилар олдидаги фухаролик масъулиятини сугурталашни талаб хилади. Мол-мулкни сутурталаш шартномаси квартирани ёнгиндан, газ портлашидан, сув босиши ва бошха кутилмаган ходисалардан Химоя хилинишини таъминлайди. Шундай холатларда сутурта компанияси кредитни тулашни уз зиммасига олади. Кредит олувчининг хаёти ва мехнат Хобилиятини сутурталаш полней фахат харздорнинг эмас, балки кредит бер- ган банкнинг хам манфаатларини химоя хилади. Масалан, мижоз бирон-бир сабаб билан харзни уза олмаса, сугурталовчи кредит туланишини кафолат- лайди. Титул сутурталаш шартномаси квартира эгасининг хУХУКларини унта булган эгалик хуХУХини йухотиш хавфидан химоя хилади, яъни олди-сотди битимини расмийлаштириш вахтида хатога йул к^йилган булса ва шунинг охибатида битим хахихий эмас деб топилса, сугурталовчи к$лдан кетган квартиранинг бахосини тулайди;

  • иккинчидан, хозирги кунда банкдан харз олувчи шахега айнан банк томонидан бахоловчи хамда сутурта ташкилотларини таклиф хилинаётганлиги эркин танлаш имкониятига йул хуйилмаётганлиги.

Хар бир ипотека кредити шартномасини расмийлаштирувчи дарздор дарзга олинаётган уй-жойни биринчи навбатда бадолаб, кейин сугурталаш ишларини олиб боради. Бундай вазиятда бир нечта долатларни кузатиши- миз мумкин:



  • биринчидан, банк ходимлари томонидан дарз олувчиларга мулкни бадоловчи фирманинг тавсия этилиши;

  • мулкни сугурта дилдириш мумкин булган сугурта ташкилотлари руйхати айнан банк ходими томонидан мажбурий таклиф этилиши.

Биринчи вазиятга келсак, дар бир ипотека кредитини олмодчи булган шахе узи бадоловчи фирмани белгилаш худудига эга. Бу эса, уй-жойларни кейинчалик сугурта дилишда кумак булади. Чунки бадоловчи далолатнома- лардд уй-жой дурилишида дандай материаллардан фойданилган, ёнгин ёки бошда рискларга нечоглик мойил эканлигини тугри бадолаш сугурта таш- килотлар фойдасига хизмат дилади. Бу бизнинг дандай рискларини дуллаб, сугурта тарифини купайтиришимиз ва камайтиришимиз имконини бера- ди. Банк томонидан тавсия этилаётган бадоловчилар айнан профессионал, ишончли эканликларига деч ким кафолатламайди.
Энди иккинчи вазиятни „куриб чидсак, Узбекистан Республикаси Фударолик кодексининг 52-бобида «Хар бир фударо сугурта ташкилотини узи танлаш дудудига эга» лиги таькидланган. Банклар томонидан эса сугурта ташкилотлар руйхатини таклиф этилиши ва танлаш дудудимизни чегаралиб дуйилиши Фударолик кодексига дарши чидиш демакдир;

  • учинчидан, агросаноат мажмуига дарашли корхоналарни комплекс сугурталашни яхши й^лга дуйилмаганлиги.

Хозирда банклар, сугурта ташкилотлари ва идтисодиётнинг реал сектори- даги корхоналар уртасидаги дамкорликни яддол курсатиб берадиган страте­гия агросаноат мажмуи корхоналарига бериладиган кредитни сугурталашдан иборат. Агросаноат мажмуига дарашли корхоналарни комплекс сугурталашни яхши йулга дуйиш сугурта компанияларини ривожлантиришнинг мудим йуналишларидан бири булиши мумкин.

  • туртинчидан, баъзи бир долларда сугурта объекти бадоловчи томонидан узига берилган дудудни суиистеъмол дилган долда бадоланиб, бозор нархи- дан анча юдори дилиб белгиланмодда.

Сугурта муносабатларида бадоловчи жуда капа адамият касб этмодда. Баъзи бир долларда куришимиз мумкинки, сугурта объекти бадоловчи томо­нидан узига берилган дудудни суиистеъмол дилган долда бадолаб, бозор нар- хидан анча юдори дилиб белгиланмодда. Демак, бу сугурта ташкилотлари учун фаолият юритаёттан алодида бадоловчилар, анидроги, аджастер ва сюр- вейерлар фаолиятини такомиллаштиришга интилиш лозим. Мазкур дол ат жуда капа меднат ва сарф-харажатни, яъни меьёрий-дудудий дужжатларни талаб дилади. Бундай дужжатлар билан дар бир сугурта ташкилотида сюрве­йер ва аджастерлар штатлари белгиланса, шартномалар сонига нисбатан мутаносиб шаклида ва, албапа, улар брокерларга ухшаб лицензия эмас, балки сертификат эгаси булишлари лозим булади. Бу уларнинг малакаси- ни доимо ощириб туришга туртки булади, яна уларга бир йилда бир мар­та, масалан, олтмиш соатли курсларни тугатиб туришлари каби талабларни дуйиш фойда келтиради. Сугурта ташкилотлари учун бу дандайдир молия- вий ресурсларни талаб дилади, аммо, охирги босдичда нотугри бадоланган

объектни сугурталаб, сугурта ходисаси руй берганидан кейин суд идорала- рида вахтни угказгандан яхширох деб хисоблаймиз;


бешинчидан, ипотека шартномасини имзолашда мижозларнинг аксария- ти сугурта шартномаси шартларини тушунмасликлари ва бунинг натижасида мижоз ва сугурта ташкилотлари уртасида низоларнинг келиб чихиши.
Ипотека шартномасини имзолашда мижозларнинг аксарияти сугурта шартномаси шартларини тушунмасдан имзоланган доллар ачинарли холат булишига кдрамасдан амалиётда тез-тез учраб турибди. Сугурта ташкилотла- рининг асосий мажбуриятлардан бири сугурталанувчини сугурта кридалари билан таништириш хисобланади. Мижозлар франшиза нима эканлигини билмай туриб, шартномага имзо куйишади. Бу эса, уз навбатида, сугурта Ходисаси руй берганда сугурталанувчи ва сукурталовчи уртасида келишмов- чиликка олиб келади.
Ипотекани кредитлашни сугурталашда тшулни сутурталашни й^лга ХУЙилиши махсадга мувофикдир. Сабаби, титулни сугурталаш шартнома­си уй-жой эгасини унта булган эгалик хукукдтни йухотиш рискидан химоя Хилади. Бу эса, уз навбатида, сугурталовчи ва мижоз Уртасидаги муноса- батларнинг яхшиланиши хамда мижознинг боцща сугурта турларига булган хизихишнинг ошишига олиб келади.

Download 25,68 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish