Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Тарқалиши. Марказий Осиёда, Терек дарёси этакларида, Афғонистоннинг шимолий минтақалари ва Ҳиндистонда учрайди.
Таърифи. Узунлиги: урғочисиники 24 – 33 мм, эркагиники 18 – 25 мм, ранги яшил, баъзан сарғиш тусда; биқинларида биттадан қора чизиқ бор; калласининг тепаси мўйловчалари ва оёқлари қизғиш – қўнғир, кейинги болдирлари эса сарғиш – яшил тусда бўлади. Мўйловчалари ипга ўхшайди. Калласа калта ва йўғон, манглайи жуда энгашган бўлади. Орқасининг олд қисмининг кейинги чети салгина думалоқланиб туради. Урғочисининг жинсий пластинкаси салгина ўйиқ, унинг орқа томони тикка бўлади. Эркагининг церкалари калта сиқиқ бўлади ва уларнинг учи ботиб туради. Кўкраги олдининг пастки томони тўмтоқ бўлиб, орқа томонига салгина энгашиб турган ўсиқчаси – сўгали бор. Қанотустликлари қоринчасидан узунроқ. Тухуми кўзачасиз, личинкаси яшил рангда бўлади.
Ҳаёт кечириши. Личинкалари Ўзбекистоннинг шимолий ҳудудларида июннинг яримидан бошлаб тухумдан чиқади ва бу то августгача давом етади. Шоли чигирткаси сувли жойлар ёнида якка – якка ҳолда ҳаёт кечиради. Личинкаси бир ойдан кўпроқ ривожланиб вояга етади, дастлабки етук чигирткалар тахминан июлнинг ярмида пайдо бўла бошлайди, улар августда кўплаб жуфтлашади; дастлабки қора совуқлардан кейин жуфтлашишдан тўхтаб ўлади.
Тухумини марзалардаги ёки ўсимлик поялари ёнидаги ер ёриқларига 5 – 20 тадан тўп – тўп қилиб қўяди ва уларни қўшимча безлардан чиқарилган суюқлик билан ёпиштиради, чунки тухумларга тупроқ илашиб ёпишмаса кўзачалар ҳосил бўлмайди.
Бу чигиртка шоли баргларини четларидан кемириб ейди, ҳали қинидан чиқмаган баргни шикастлаганида бу барг ёзилгандан сўнг унда симметрик очилган тешикчалар кўриниб туради. Шоли донининг қобиғини ҳам четларидан шикастлайди, дон қобиғининг ботиб кетган жойлари қалинлашиб қолади.
Бу чигиртка экинлардан ташқари курмак, бўз тикан, қиёқ ва қамиш сингари ёввойи ўсимликларни ҳам шикастлайди.


Якобсон чигирткаси (конофимаси)
Conophyma jacobsoni Uv
Зарари. Марказий Осиёда экинларга чигирткаларнинг Conophuma Zub авлодига қарашли иккита – Якобсон ва Соколов турлари катта зарар етказади. Якобсон чигирткаси, айниқса С. Jacobsoni obnoxium Mistsh. номли кенжа турига кирувчи чигиртка лалми ғалла экинларига зарар етказади.
Тарқалиши. Якобсон чигирткаси Қозоғистоннинг жанубий – шарқий, Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистоннинг шимолий минтақаларида – Угам, Пском, Чотқол, Қурама ва Фарғона тоғ тизмаларида ҳаёт кечиради.
Таърифи. Урғочисининг узунлиги 23 мм, эркагиники 16 мм келади. Урғочиси қўнғир тусда, баъзан гавдасининг сирти кўкиш рангли, биқинларида қора ҳошия бўлади. Эркаги ялтираб турадиган қора тусда бўлиб унинг кўкрак ва қоринчаси бўйидан сарғиш чизиқлар ўтади. Эркагининг мўйловлари калласидан ва орқасининг олдинги томонидан узунроқ. Орқасининг олд қисми жуда чўзиқ бўлиб ўртасида ўткир учли қирраси бор, биқинларидаги қирралари яхши, орқасининг ўрта қисмидаги қирраси салгина кўриниб туради. Эркагининг орқа тешик пластинкалари трапеция шаклида бўлиб, уларнинг учлари юмолоқ бурчакларига ўхшайди. Урғочисининг тухум қўйгичидаги пастки паллаларида калта ва мустаҳкам тишча бор. Кейинги болдирлари қизил тусда.
Якобсон чигирткасида ҳам, бошқа ҳамма чигирткалардаги сингари, қанотлар ва устликлари бўлмайди. Олдинги оёқларининг тос суяклари ўртасида тўмтоқ конуссимон бўртмача бор. Калласи калта, пешонасининг ён томони энгашган. Орқасининг олд қисми салгина торайган. Орқасининг олд қисми ўрта қисмининг охиригача ўтмайди.
Ҳаёт кечириши. Бу зараркунанда ҳам, кўпчилик чигирткалар сингари, тоғли жойларни ёқтиради.