Учинчидан,
Цивилизациявий ёндашув формпациявий ёндашувнинг
мезонлари
билан бир қаторда
асосан халкларнинг маънавий , ахлоқий ва
диний ривожланиш даражасига қараб давлатларни типларга ажратишдир. Бу
ёндашувни асосан Келзен, Коркунов, Тойнбилар илгари суришган. Шу
ёндашувнинг ёрқин номоёндаси
Тойбни цивилизацияни диний, рухий,
маданий ва бошқа белгиларига қараб 20 дан ортиқ мезонларини кўрсатиб
ўтган. Хусусан қадимги Шарқ, қадимги Афина, қадимги Рим, ўрта аср
давлатлари, ҳозирги замон давлатлари шулар жумласидандир.
Тойнби жамият ва давлат хакидаги тушунчаларни аралаштириб юбориши
эътиборни тортади. Бинобарин, унинг назарияси кизиклш уйготса
-
да, бирок у
давлатдан кура купрок жамият типологиясига мансубдир.
Тўртинчидан,
юқоридаги ёндашувлардан ташқари давлат типологиясига
бошқача ёндашувлар хам мавжуд.Улар асосида бошкача мезонлар ётади
-
ю ,
лекин улар, одатда,субъектив характерга эга.
Ноанънавий ёндашувда
ноанъанавий мезонлар бўйича ҳам давлатлар муайян типларга ажратилади.
Уларнинг асосий режимига кўра
демократик ва нодемократик, ҳудудий
жойлашувига қараб таснифланади. Масалан, Осиё давлатлари, Европа ёки
Африка давлатлари. Муайян ташкилотларга аъзолигига қараб
,
Шанхай
хамкорлигидаги давлатлар, МДХ давлатлари. Европа Иттифоқига аъзо бўлган
давлатларга таснифлаш мумкин. Ундан ташқари , бугунги кунда давлатларни
Ижтимоий
-
иқтисодий ривожланиш даражасига кўра энг ривожланган,
ривожланган,ривожланаётган давлатларга ажратиш хам мумкин.
Бешинчидан
,
биз эътиборимизни
факат юқоридаги
асосий ёндашувларга
каратдик. Яна давлат типологияси тугрисидаги
масалани урганищда бир
-
бирига карама
-
карши куймаган холда барча ёндашув
кераклигини таъкидлаш
зарур деб хисоблайман.
Юқоридаг ёндашвларнинг фарқи шундаки улар хар
бир даврнинг иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, диний ва маданий холатидан
келиб чиқиб ёндашилган. Мисол учун қулдорлик, феодал,
буржуа ва
сотциалистик давлатларда асосан формацион ёндашув бўлган. Цивилизацион
ёндашувда эса ривожланиш даражасига қараб ёндашилган.Ноанъанавий
ёндашувда эса хар
иккала ёндашувдан хам бошқа ноанъанавий жихатдан
ёндошилган.
Хулоса
қилиб
шуни айтиш керакки, Давлатлар турли хил сохаларда
ривожланиб, дунё харитасидан жой олиб борар экан,
уларни маълум бир
предмет ёки ходисаларнинг умумий белгилари билан таснифлаб
борилаверади. Шу тариқа давлат типалогиясида тобора кенг эътиборга лойик
,
замонавий ёндашувлар хам пайдо бўлади. Хозирги вактда «технологик» деб
номолган йуналиш устунлик килмокда. Технологик йуналишга
мувофик
давлат типи шу давлатга хос булган фан
-
техника
тараккиёти боскичига, ахоли
турмуш даражасига боғлиқ
равишда белгиланади.
Айниқса
ахборот
технологиялари ривожланган даврида ноанъанавий ёндашувнинг бошкача
кўринишлари шаклланмоқда.
Фойдаланган адабиётлар рўйхати.
1.
Исломов З.М. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик.
–
Тошкент:
Адолат, 2007.
–
916 б.
2.
Одилқориев Х.Т., Тультеев И.Т. ва бошқ. Давлат ва ҳуқуқ
назарияси. Дарслик / Х.Т.Одилқориев таҳрири остида.
–
Т.: Sharq,
2009. –
592 б
3. Сайдуллаев Ш.А.
Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик.
–
Тошкент:
ТДЮ
, 2021. –248
б.