E. Heminguey “Quyosh bari bir chiqaveradi” Kirish

Ikkinchi bob

Robert Kon qishda romanini Amerikaga olib borib kattagina bir nashriyotga topshirdi. Ana shu safarni deb Frensis bilan uning o’rtasida juda qattiq janjal bo’l-ganini eshitib qoldim. Aftidan xuddi shu janjal oqibatida u Robertni qo’ldan

boy berib qo’ygan, chunki N'yu-Yorkda ayollar unga aylanishib qolishgan bo’lsa kerak, u Parijga butunlay o’zgarib qaytgandi. Robert endi Amerikani ko’klarga ko’tarib maqtardi, undagi samimiyatdan ham, yoqimtoylikdan ham asar qolmagandi. Nashriyotdan ham uning romanini maqtaganidan boshi aylanib qolibdi. Bundan tashqari, bir necha ayol qosh-ko’zini suzib, Robertni arshi-a'loga olib chiqib qo’yibdi. To’rt yil davomida uning fikru xayoli xotini bilan cheklanib qolgandi. Uch yil yoki shunga yaqin vaqt ichida Frensisdan boshqasiga ko’z olaytirmadi. Ishonchim komilki, Robert umrida biror marta ham xushtor bo’lmagan.

Universitetda o’tkazgan mashaqqatli yillaridan keyin uylanishi unga tasalli bergan bo’lsa, ko’z ochib ko’rgan xotini uchun munosib er bo’la olmaganini tushunib yetganidan keyin esa, Frensis unga shunchaki bir ovunchoq bo’ldi. Hozir u garchi jazman oshiq bo’lmasa ham, biror ayolning ko’nglini ola oladigan jozibali sipms ekanligini ?is ?ilib ?ururlanar, shu jonon men bilan birga yashashni istasa - ne ajab, deya ko’kragini ko’tarib yurardi. Bu fikr ta'sirida shunchalik o’zgarib ketdi-ki, u bilan muloqatda bo’lishdan men endi bahra ololmay qoldim. Bundan tashqari, N'yu-Yorklik tanishlari bilan brij o’ynab, bor boyligidan ham ko’proq pul tikib, bir necha yuz dollar yutishga muvaffaq bo’ldi. Shu sababli ham o’zini mohir o’yinchi hisoblab, zarur bo’lib qolgan taqdirda brij o’yini bilan a'lo darajada kun kechirish mumkinligini necha martalab aytgandi.

Lekin bu hali hammasi emasdi: Robert U. X. Xadzonning asariga berilib ketdi. Yuzaki qaraganda, buning hech qanday ajablanadigan joyi yo’q, ammo Kon "Qirmizi mamlakat"ni qayta-qayta o’qib chiqdi. "Qirmizi mamlakat"- agar yetuk yoshda o’qilsa mash'um kitob, asarda hali sha'niga dog’ tushmagan ingliz yigitining tabiat manzaralari mohirona chizib berilgan g’oyat romantik mamlakatdagi totli muhabbat sarguzashtlari hikoya qilinadi. O’ttiz to’rt yoshda bu kitobdan hayotda yo’lchi yulduz sifatida foydalanish shu yoshda "Poyafzal tozalovchilikdan millionerlikka" degan risolalar seriyasi bilan qurollanib, fransuz cherkov maktabidan to’ppa-to’g’ri Uoll-Stritga kirib kelishdek xavfli edi. "Qirmizi mamlakat"ning har bir satrini Kon xuddi "Moliyaviy byulleten'" risolasida yozilgan so’zlar kabi chippa-chin qabul qilganiga imonim komil edi. Albatta, hammasiga ishonmasa ham, har holda kitobni jiddiy asar sifatida qabul qildi. O’sha kitobda tasvirlangan g’aroyibotlar uning borliq fikru yodini chulg’ab olgandi. O’zi shu yetmay turuvdi. Kunlarning birida huzurimga - redaksiyaga kirib kelmaguncha kitobga bu qadar berilib ketganini tasavvur qilmagandim.

- Xello, Robert! Ko’nglimni xushlash uchun keldingizmi?- so’radim undan.

- Jeyk, ayting-chi, Janubiy Amerikaga borishni istarmidingnz?

- Yo’q.

- Nega?

- Bilmadim. Hech qachon orzu qilmagandim. Juda qimmatga tushadi. Aytgandek, bu yerda, Parijda janubiy amerikaliklar achib yotibdi.

- Bular haqiqiy janubiy amerikaliklar emas, - menimcha, ular chindan ham haqiqiy janubiy amerikaliklar.

Men bir haftalik xat-xabarlarimni, avvaldan kelishib qo’yilganidek, poezdga shoshilinch topshirib kelishim lozim edi-yu, biroq xabarlarning yarmisini yozishga ulgurgandim xolos.

-Birorta g’iybat gaplardan bilmaysizmi?-so’radim undan.

- Yo’q.

-Yuqori martabali do’stlaringizdan hech kim xotinini qo’ymoqchi emasmi?

- Yo’q. Menga qarang, Jeyk. Agar butun xarajatini zimmamga olsam, men bilan Janubiy Amerikaga borarmidingiz?

- Sizga nima keragim bor?

- Siz ispancha gaplasholasiz. Umuman, ikkalamiz bo’lsak zerikmasdik-da.

- Yo’q, menga Parijda bo’lish ma'qulroq,- dedim unga,- yozda esa Ispaniyaga boraman.

- Umrim bo’yi shunaqa sayohatni orzu qilib o’tyapman,- dedi Kon. U kresloga o’tirdi.- Men yo’lga otlangunimcha ancha keksayib qolsam kerak.

- Tentak bo’lmang,- dedim unga.- Siz istagan tomonga borishingiz mumkin, pulingiz to’lib-toshib yotibdi.

- Bilaman. Ammo hecham safarga otlanolmayapman-da.

- Ja kuyunavermang. Mamlakatlarning hammasi kino-filimga o’xshab ketadi,- dedim men.

Lekin unga rahmim keldi. Robert chinakamiga xafa bo’ldi.

- Hayotning shunaqayam tez o’tayotganini, men esam chinakamiga yashamayotganimni o’ylab o’yimga yetolmayapman.

- Matadorlardan boshqa hech kim to’laqonli hayot kechirmaydi.

- Matadorlar meni qiziqtirmaydi: ularning hayoti bemaza. Men Janubiy Amerikaning ichkarisiga borishni istayman. Ajoyib sayohat bo’lardi-da!

- Britaniyaning Sharqiy Afrikasida ov qilishni istamaysizmi?

- Yo’q, uyoqqa mening hushim yo’q.

- Afrikaga siz bilan birga borgan bo’lardim.

- Yo’q. Afrika meni qizitirmaydi.

- Chunki siz bu haqda hech nima o’qimagansiz-da. Qop-qora chiroyi barq urib turgan sevgi parilari - amurlar haqida bir o’qib ko’ring-a!

- Men Janubiy Amerikaga borishni istayman.

Uning bir odati - yahudiylarga xos o’ta qaysarligi bor edi.

- Yuring, pastga tushib biror narsa ichib kelamiz.

- Ishingiz ko’p emasmi?

- Yo’q,-dedim men. Biz pastga, birinchi qavatdagi kafega tushdik. Bu, redaksiyaga keluvchilar bilan xayrlashishning eng maqbul usuli ekanini men allaqachon bilib olganman. O’rtog’ing bilan bir-ikki qadah ichasan-da, keyin: "Xo’sh, endi men yuqoriga chiqib, telegramma jo’natishim kerak",- deysan, vassalom. Seni hech kim hech qachon ish ustida ko’rmasligini talab etuvchi gazeta odobiga muvofiq sahnani birovga malol kelmaydigan tarzda tark etishning mana shunaqangi usullarini o’ylab topish muhim ahamiyat kashf etadi. Shunday qilib, biz barga tushdik-da, soda aralashtirilgan viski ichdik. Kon devor yonida turgan shisha to’la yashiklarga qarab:

- Bu yer yaxshi ekan,- deb qo’ydi.

- Ichkiligi ko’p,- ma'qulladim men.

- Menga qarang, Jeyk.- U peshtaxtaga suyanib oldi.- Hayotingiz o’tib boryapti-yu, siz bo’lsangiz, undan hech foydalana olmayotirsiz, siz buni his qilganmisiz? O’zingizga berilgan umrning deyarli yarmini yashab bo’lganingiz haqida hech o’ylab ko’rganmisiz?

- Goho-goho o’ylab qo’yaman.

- Yana o’ttiz-qirq yildan keyin bu yorug’ dunyoda bo’lmasligimizni bilasizmi?

- Qo’ysangiz-chi, Robert,- dedim men.- Qo’ying, bu gaplarni.

- Buni jiddiy aytyapman.

- Endi shuniyam tashvishini qilaymi?-dedim men.

- Bekor qilasiz.

- O’z vaqtida ko’p narsaning tashvishini chekkanman. Yetar endi.

- Bari bir Janubiy Amerikaga borishni istayman.

- Quloq soling, Robert, boshqa mamlakatga borganingiz bilan hech nima o’zgarib qolmaydi. Bularning hammasini men boshimdan kechirganman. Bir joydan ikkinchi joyga ko’chib, o’zingizni ovutolmaysiz. Bunga hech nima yordam berolmaydi.

- Lekin o’zingiz Janubiy Amerikaga hecham bormagansiz-ku.

- Janubiy Amerikangiz boshingizda qolsin! Agar siz hozirgi kayfiyatingiz bilan o’shoqqa borsangiz, hamma narsa o’z holicha qolaveradi. Parij - ajoyib shahar. Nega endi siz Parijda bemalol yasholmayapsiz?

- Parij jonimga tegdi, Lotin kvartalidan bezib ketdim.

- U yoqqa bormay qo’ya qoling. Oz holingizcha sayr qilib ko’ring, o’shanda nima bo’lishini ko’rasiz.

- Menga hech qachon hech nima bo’lmaydi. Bir marta yolg’iz o’zim tun bo’yi sayr qilib yuruvdim, hech nima sodir bo’lmadi, faqat velosipedli politsiyachi meni to’xtatib, hujjatlarimni so’radi.

- Nahotki tunda shahar go’zal bo’lmasa?

- Men Parijni yoqtirmayman.

Tavba, buncha qaysar bo’lmasa-ya! Konga achinib ketdim. Men unga hecham yordam qilolmasdim, chunki bir gap deyishim bilanoq darrov uning ikkala mutaassib g’oyasiga duch kelardim: hamma narsadan qutilishning yagona yo’li Ja-nubiy Amerikaga jo’nab ketish va Parijni yoqtirmaslik fikrida turib olgan edi. Birinchi g’oyani kitobdan o’qib olgan, ikkinchisini ham aftidan kitobdan olgan bo’lsa kerak.

- Xo’sh, endi men yuqoriga chiqib telegramma jo’natishim kerak,- dedim.

- Yuqoriga chiqishingiz shartmi?

- Ha, telegrammalarni jo’natishim kerak.

- Agar siz bilan redaksiyada o’tirsam xalaqit bermaymanmi?

- Marhamat.

U birinchi xonada gazetalarni hamda "Muharrir va noshir" jurnalini o’qib o’tirdi, men esam ikki soat mashinkani chiqillatib ishladim. Keyin qo’lyozmani nus-xalarga ajratib, tuzatishlar kiritdim-da, hammasini qayta konvertga joylab, ularni

Sen-Lazar vokzaliga yetkazib berish uchun kur'erni chaqirdim. Narigi xonaga chiqdim. Robert Kon katta kresloda o’tirib uxlab qolibdi. U boshini qo’llariga qo’yib uxlardi. Konni uyg’otishga ko’zim qiymadi-yu, biroq redaksiyani berkitib uyga ketmoqchi edim. Yelkasiga qo’limni qo’ydim. U boshini chayqab qo’ydi.

- Men buni qilolmayman,- dedi uyqusirab boshini qo’llari orasiga tortarkan,- qilolmayman. Hecham qilolmayman.

- Robert,- chaqirdim uning yelkasiga turtib.

U boshini ko’tardi, ko’zlarini pirpiratib jilmayib qo’ydi.

- Men hozir biror nima dedimmi?

- Ha, gapirdingiz. Lekin eshitolmay qoldim.

- E, xudoyim-e, bu qanaqangi ahmoqona tush bo’ldiykin-a!

- Mashinkamning chiqillashi sizni mudratib qo’yibdi-da?

- Shunaqaga o’xshaydi. Kecha tunda uxlamagandim.

- Nega?

- Gaplashib chiqdik.

Ularning suhbatini tasavvur qilishim qiyin emasdi. Menda do’stlarimning yotoqxonadagi xolatini o’zimcha tasavvur qilishdek yomon odat bor edi. Biz "Napoliten" kafesiga aperativ vinosidan ichgani va xiyobondagi kech" ki sayilni tomosha qilgani jo’nab ketdik.