Ein Daf-ideen-Blog für Deutschlehrende

Mavzu:Surma

• Reja:
• 1.Surma haqida umumiy ma’lumot
• 2.Olinishi.
• 3.Fizik–kimyoviy xossalari.
• 4.Ishlatilishi.

Sb-surma davriy sistemaning IV davr

• Sb-surma davriy sistemaning IV davr
• 5-A guruh elementi. Surma o’z birikmalarida III va V valеntli -3; +3 va +5 oksidlanish darajali bo`ladi.Sb atomning sirtqi kvant qavatidagi elektronlar soni azot va fosfor atomlaridagi kabidir.

• Surma insoniyatga qaim zamonlardan beri ma’lum. Sharq mamlakatlarida miloddan 3000 yillar chamasi oldin surmadan turli idishlar tayyorlangan. Surmaning tabiiy minerali surma yaltirog’i Sb2S3 qadim zamonlardan beri pardoz vositasi bo’lib kelgan.Surma nomi ham anashundan kelib chiqqan.

Alkimyogarlar surmani homaki oltin bilan qizdirib, oltini boshqa metallardan tozalay olganlar. Shuning uchun alkimyogarlar surmani “Metallarni yeyuvchi bo’ri”deb ataganlar. Surmaning ikkinchi nomi “antimomat” so’zining kelib chiqish tarix quydagicha monax Vasiliy Valentin 1604 yilda betob monaxlarni tuzatish maqsadida ularga surma birikmalarini berib ko’rgan, surma birikmalarini iste’mol qilgan monaxlar tuzalish o’rniga halok bo’lganlar.Shundan keyin surma “monaxlarning dushmani” ya’ni “antimon” deb atalgan.

• Alkimyogarlar surmani homaki oltin bilan qizdirib, oltini boshqa metallardan tozalay olganlar. Shuning uchun alkimyogarlar surmani “Metallarni yeyuvchi bo’ri”deb ataganlar. Surmaning ikkinchi nomi “antimomat” so’zining kelib chiqish tarix quydagicha monax Vasiliy Valentin 1604 yilda betob monaxlarni tuzatish maqsadida ularga surma birikmalarini berib ko’rgan, surma birikmalarini iste’mol qilgan monaxlar tuzalish o’rniga halok bo’lganlar.Shundan keyin surma “monaxlarning dushmani” ya’ni “antimon” deb atalgan.

Olinishi.

• Olinishi.
• Surma. Tabiatda 2,3 · 10–5 % ga teng. Erkin holatdagi surma oltingugurtli rudani havoda qattiq qizdirib, hosil bo’lgan oksidni ko’mir vositasida qaytarish yo’li bilan olinadi.
• 2Sb2S3 + 9O2 = 2Sb2O3 + 6SO2
• 2Sb2O3 + 3C = 2Sb + 3CO

Bundan tashqari surma yaltiroqi temir bilan qizdirilganda ham surma hosil bo’ladi:

• Bundan tashqari surma yaltiroqi temir bilan qizdirilganda ham surma hosil bo’ladi:
• Sb2S3 +3Fe=3FeS+3Sb

Fizik-kimyoviy xossalari.

• Fizik-kimyoviy xossalari.
• Sb zichligi 6,6 g/sm3, suyuqlanish temperaturasi 630,5ºC bo’lgan kul rang tusli yaltiroq metal, juda mo’rt.

Surma HNO3 da eriydi.

• Surma HNO3 da eriydi.
• 3Sb + 5HNO3 + 2H2O = 3H2SbO4 + NO
• Sb ko'pincha qotishmalar, bosmaxona metali, podshipnik qotishmalari tayyorlash uchun ishlatiladi. Sb aktiv metallar bilan ta’sirida III ga teng valentlik namoyon qiladi. Sb metallar bilan hosil qilgan birikmalari antimonidlar deyiladi.
• Mg3Sb2 + 6HCl = 3MaCl2 + 2SbH3
• vodorod stibid

SbH3 barqaror, oson parchalanadi. Sb havoda qattiq qizdirilsa yonadi-da, Sb2O3 hosil qiladi. bu oksid amfoterlik xossalariga ega bo’lib, unda asoslik xossalari ustun turadi. Unga mos keladigan gidroksid Sb(OH)3 eriydigan tuzlarga ishqor ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi:

• SbH3 barqaror, oson parchalanadi. Sb havoda qattiq qizdirilsa yonadi-da, Sb2O3 hosil qiladi. bu oksid amfoterlik xossalariga ega bo’lib, unda asoslik xossalari ustun turadi. Unga mos keladigan gidroksid Sb(OH)3 eriydigan tuzlarga ishqor ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi:
• Sb(OH)3 + 3HCl = SbCl3 + 3H2O
• Sb(OH)3 ishqorlarda eriganda metaastibit kislota HSbO2 tuzlari hosil bo’ladi, bu tuzlar antimonitlar deyiladi:
• Sb(OH)3 + NaOH = NaSbO2 + 2H2O

Uch valentli surma tuzlari gidrolizlanib, suvda erimaydigan gidroksi tuzlar hosil qiladi.

• Uch valentli surma tuzlari gidrolizlanib, suvda erimaydigan gidroksi tuzlar hosil qiladi.
• SbCl3 + 2H2O = Sb(OH)2Cl + 2HCl
• Sb(OH)2Cl = SbOCl + H2O
• Bir valentli SbO+ gruppa antimonil deb, tarkibida shu gruppa bo’lgan tuz-SbOCl va antimonil xlorid deyiladi. Surmaning stiblat angidrid deyiladigan yuqori oksidi Sb2O5 kislota xossalarini namoyon qiladi. Sb2O5 tarkibli angidridga HSb3, H3SbO4 va pirostiblat kislota H4Sb2O7 muvofiq keladi.

Ishlatlishi.

• Ishlatlishi.
• Sb ko'pincha qotishmalar, bosmaxona metali, podshipnik qotishmalari tayyor- lash uchun ishlatiladi.Surma (V) oksidi dori-darmon tayyorlashda bo’yoq, rezina, to’qimachalik sanoatida “neon” lampada ishlatiladi. Surmaning tabiiy minerali surma yaltirog’i Sb2S3 qadim zamonlardan beri pardoz vositasi bo’lib kelgan.