Ekzogen jarayonlar shamolning geologik ishi

5-rasm. Avstraliya Pinakli sahrosida shamol ta’sirida
hosil bo‘lgan g‘aroyib shakllar.
Ohaktoshlardan tarkib topgan minorachalarning bo‘yi 4 metrgacha boradi va turli shakllarni: kolonnalar, odamlarning silueti, baliq, barmoq va boshqalarni eslatadi.Minorachalarning shakllanishi shamol va suvning birgalikda bajargan geologik ishi bilan bog‘liq.
Shamolning geologik ishi
Shamolning geologik ishiga quyidagilarni kiritish mumkin: 1 - deflyasiya (lat. «deflyasio» - puflash, sochish); 2 - korraziya (lat. «korrazio» - egovlash, silliqlash, tarashlash, sindirish); 3 - transportirovka - 4 - akkumulyasiya (lat. «akkumulyasio» - to‘plash). Shamolning yuqorida ko‘rsatib o‘tgan barcha ishlari bir - biri bilan bog‘liq bo‘lib, bitta murakkab jarayon hisoblanadi. Shamol bilan bog‘liq bo‘lgan hamma jarayonlar, relef shakllari, yotqiziqlari eol nomi bilan yuritiladi (eol qadimgi yunon afsonasida - shamol xudosidir).Shamol barcha o‘nqir - cho‘nqirlarga, qoya toshlarning orasiga kirib borib, undagi mayda zarrachalarni uchirib ketadi. Bu hodisa deflyasiya deyiladi.
Deflyasiya natijasida qatlamli mo‘rt, bo‘shoq jinslarda g‘aroyib shakllar vujudga kelishi mumkin «Eol qozoni» degan chuqurliklar hosil qiladi. Deflyasiya natijasida ba’zan hosildor tuproqlarni ham shamol uchirib ketib, boshqa joylarda to‘playdi. O‘rta Osiyodagi O‘zbekiston va Tojikiston Respublikalarining janubiy qismiga janubdan esuvchi «afg‘on shamoli» millionlab tonna chang to‘zonini uchirib olib keladi, Afg‘on shamoli esganda, Quyosh yuzini ko‘rib bo‘lmaydigan darajada Atmosferani chang qoplab oladi. Kunduz kunlari qorong‘ilashib, yaqin masofadagilarni tanimay qolasiz. Ayniqsa, Sahroi Qabirda chang - to‘zonli bo‘ron - samum esganda butun tirik mavjudotlar dahshatga tushadi. Ehtimol, ana shu samum tufayli va Quyosh nuridan o‘zlarini muhofaza qilish uchun ham odamlarga oq kiyimlarga o‘ranib olish odat tusiga aylangandir.
Korraziya (lotincha corrasio - tarashlash) ochilib qolgan tog‘ jinslari va minerallarga mexanik ishlov berish, silliqlash, tarashlash bo‘lib, bu uchib kelayotgan qum donalari yordamida yuz beradi. Qum donalari shamol yordamida uchirilib, turli balandlikka ko‘tariladi. Pastroqda uchayotgan qum donalari yirikroq va ko‘proq bo‘lib, asosan qoya toshlarni «bombardimon» qilib, “burg‘ilash” ishlarini bajaradi.
Shamol uchirgan milli-onlab qum donalari tog‘ jinslarining yuzasiga urilib, uni asta-sekin tarashlaydi, silliqlaydi, burg‘ilab turli chuqurchalar hosil qiladi va nuratadi (115-rasm). Shamol birinchi navbatda yumshoq jinslarni emiradi. Shamolning bunday emiruvchi ishi uchirib ketish va tarqatish bilan birga sodir bo‘ladi.