Elektr yuritmalari

Mahsus individual elektr yuritma
. Elektr motor ish mashinasiga o`rnatilgan va 
u bilan bir butun agregatni tashkil qilgan EYu, mahsus individual EYu deyiladi. 
Bunday agregatlar shovqinsiz, yengil, oddiy, ishlatishga qulaydir. Ularning foydali 
ish koeffitsenti yuqori hamda avtomatlashtirish imkoniyati katta bo`ladi.
Ko`p motorli elektr yuritmalar
. Bunday elektr yuritmalarda har bir ish 
mashinasi uchun alohida elektromotor talab qilinadi. Shuning uchun ularni ko`p 
motorli EYu lar de-yiladi. Ko`p motorli elektr yuritmalar murakkab qurilmalar yoki 
mashinalarning ish organ-larini ulardan alohida o`rnatilgan mustaqil elektr 
motorlardan harakat olib ishlaydi (masa-lan, AVM – 0,4 vitaminli un tayyorlash 
agregatida to`qqizta elektr motor bor. 
Ishlab chiqarish korxonalarida juda keng tarqalgan asinxron motorlar va shu 
kabi elektromagnit chulg’amlarga ega bo`lgan qator iste’molchilarda o`zgaruvchan 
magnit maydoni hosil qilish uchun reaktiv quvvat talab qilinadi. Reaktiv quvvat 
Cos

koeffitsent bilan harakterlanadi va quyidagi formuladan aniqlanadi.
S
P
I
U
Р
Cos




3

.
M Hm 
P kVt 
M
o`r
R
o`r
M
o`r
R
o`r
a)
 
 
 
t (s)
b)
 
 
 

t(s)
55-rasm. Elektrodvigatellar
n
 
ayl/min

tavsifi. a) mexanik tavsif
b) yuklama tavsifi

n
o`r
v) ish rejimini tavsifi 
n
o`r
v)
t (s)
Tok manbaasidan talab qilinadigan reaktiv quvvat qiymatini kamaytirish, ya`ni 
quvvat 
koeffitsenti 
Cos

oshirish muhim masalalardan hisoblanadi. Haqiqatan 
Cos

ning 
ahamiyatini eng ko`p tarqalgan iste’molchilardan, asinxron dvigatel uchun 
transformator tanlashdan boshlab ko`rib chiqaylik. Masalan, 100 kVt li aktiv 

---

quvvatga ega bo`lgan Asinxron dvigatel uchun 
Cos

 =0,85
bo`lganda uning quvvati 
117
85
,
0
100




Cos
Р
Р
тр
kVA bo`lgan transformator tanlanadi,agar 
Cos

=0,5
bo`lsa, 
u holda quvvati
200
5
,
0
100




Cos
Р
Р
тр
kVA bo`lgan transformator tanlanishi kerak. 
Bundan 
Cos

ning kamayishi bilan transformator va generator katta
quvvatga 
tanlanishi 
I
an
I

 
U 
I
ax

n
I
x


x
 


0
I
0
I
a0
I

56-rasm. 
Сos

ning aktiv yuklamaga bog’liqligi. 
ko`rinib turibdi. Motorga berilayotgan kuchlanish miqdorini o`zgarmas, ya`ni 
U
=сonst
deb begilansa, u holda manfiy oqim 
F
va toklar 
I

ham o`zgarmas bo`ladi. 
Demak yuklama o`zgarishi bilan tokning faqat aktiv qismi o`zgaradi. Buning 
natijasida turli yuklamalardagi 
I
x
 
tokni kuchlanishga nisbatan siljish burchagi 

x
ham 
o`zgaradi. Ya`ni aktiv yuklama kamayishi bilan 

 
burchak orta boradi. Bunda 
quvvat foeffitsenti 
Cos

kamayib boradi. Shunga ko`ra dvigatelni mumkin qadar 
to`la yuklama bilan ishlatish tavsiya qilinadi. 
Nazorat savollari. 
1.Ishlab chiqarish jarayonlarida EYu ni ahamiyati qanday? 
2.Elektr yuritma deb nimaga aytiladi va u qachon yaratilgan? 
4.EYu qanday klassifikatsiyalanadi? 5.Transmissiyali EYu qanday bo`ladi? 
6.Induvidual EYu nima? 7.Elektrodvigatelni quvvat koeffitsenti nima? 
8.Quvvat koeffitsentini oshirish uchun nima qilish kerak? 
9. Dvigatelni foydali ish koeffitsenti qanday?
10. Mexanik xarakteristika nima, o`tish jarayoni nima?