|
ε-µ=
E=kT=
dn=(
Demak biz bu ifodani
∫
∫
bo`yicha integrallashimiz lozm.
dn=
{
}
(6)
I=e
∫
I=
∫
(7)
(6) ni (7)ga olib borib qo`ysak:
ε≥
=x
(8)
I=
∫
–belgilash
kiritsak
Endi formulani tahlil qilib ko`ramiz:
̅
̅
-potensial to`siqning shaffofligi:
̅
(
=l
eφ =
l
lg
tgψ=b
Demak chizmadan ma`lumki
koordinatalar o`qi bilan kesishish nuqtasi
Bu Richardson to`g`ri chizig`i deyilar
ekan.
Binobarin, Fermi funksiyasining issiqlikdan yoyilishini nazarga olmagan
holda shunday deyish mumkin:
b kattalik eng kata kinetik energiyali elektronni
metaldan vakuumga boshlang`ich tezliksiz o`tkazish uchun kerak bo`lgan
kattalikdir
.Yuqoridagi munosabatni
Richardson-Deshmen formulasi
deb ataladi.
Yuqoridagi
formulalar
faqat
metallar
uchungina
emas,
balki
yarimo`tkazgichlar uchun ham o`rinlidir.
Tajribada to`yinish tokining temperaturaga bog`liqligini o`lchab shu metal
uchun chiqish ishi Фni aniqlash mumkin. Bazi metallar uchun quyida berilgan.
Barcha metallar uchun u bir necha eVga teng bo`ladi. Quyida bir nechta
metallar uchun jadval shaklida keltirilgan.
Met
all
W
Mo
Pt
Fe
Mg
Na
Chiq
ish ishi,
eV
4.5
4.3
5.3
4.4
3.5
2.3
Termoelektron emissiya bilan bir qatorda chiqish ishini aniqlashga imkon
beradigan boshqa hodisalar ham mavjud.(fotoelektr effekt, kontakt potensiallar
farqi) Turli metodlar bilan aniqlangan metallarning chiqish ishi qiymatlari bir-
biriga yaxshi mivofiq keladi.
V.Vakumda elektr toki qonunlaridan texnikada foydalanish
.
Demak, termoelektron asboblarning quyidagi turlari mavjud ekan
a)
E
lektron lampalar:diod, triod, tetrod, va boshqalar
DIOD TRIOD TETROD PENTOD
b)Elektron nurli trubka: ossillograf, televizor, monitor:
d) gazli elektron lampalar: tiratron, stablitron
e) Rentgen trubkasi (nay)
Diod va triodning ishlashi
.
Shu o`rinda biz diod va triodga qisqacha to`xtalib o`tamiz,chunki uning
ishlash prinsipi muhimligidadir. Elektron lampa ichidan havosi so`rib olingan bir
necha elektrodlar kavsharlangan shisha yoki metall ballondan iborat bo`ladi. Agar
elektrodlar soni ikkita bo`lsa bunday elektron lampa-diod, elektrodlar soni uchta
bo`lsa-triod
deyiladi.
Elektrodlarining soni uchtadan ortiq bo`lgan elektron
lampalar ham ko`p ishlatiladi. Barcha elektron lampalar ishlash prinsipi
termoelektron emissiya tufayli hosil bo`ladigan elektronlar oqimini boshqarishga
asoslangan.
Elektron lampaning chog`langan katodi faqat elektronlar chiqarib, musbat
ionlar chiqarmagani uchun lampa tokni uning katodi manbaning manfiy qutbi bilan
ulanganida o`tkaziladi. Berilgan kuchlanish qutblari o`zgartirilgandagina barcha
termoelektronlar katodga qaytadi va lampa orqali tok o`tmaydi. Elektron lampa
shuning uchun bir tomonlama o`tkazuvchanlikka egadir. Diodning ventil sifatida
ishlashi o`zgaruvchan. Tokni o`zgarmas tokka aylantiruvchi to`g`irlagich
qurilmalar yasashda keng qo`llaniladi.
Metall ichida saqlanayotgan elektronlarning taqsimoti
Metall
ichida
saqlanayotgan
elektronlarni ideal elektron gaz desak bu
gaz metall ichidagi taqsimoti Ferme-
Derak taqsimotiga T=oKda haroratda eng
katta
energiyaga
ega
bo`luvchi
elektronlar Fermi sathini hosil qiladi.
f(ε)=
{
}
μ=ε
f
-metall uchun elektrokimyoviy potensial yoki Ferme sathi
ε
f
=
)
2/3
h-plank doimiysi
Fermi sathi –(1:10)eV oralig`ida bo`ladi
f(ε)=0 T=0 ε>μ
ε<μ T=0K f(ε)=1
Temperatura ortsa termoelektron emissiyada ishtirok eta boshlaydi.
VI. Nazorat uchun qo`shimcha savollar
1.Termoelektron emissiya hodisasi. Elektronning chiqish ishi.
2. Vakuumli diodning tuzilishi, ishlash prinsipi va vazifasi.
3. Vakuumli diod uchun Volt-Amper xarakteristikasi
4.Nima uchun anod kuchlanishi berilmasa ham, vakuumli diodda anod toki
mavjud bo`ladi? Vazifasi nima?
5. Nima uchun tajribada to`yinish tokiga keskin o`tilmaydi?
6.Elektron bulut anod tokigaqanday ta`sir etadi?
7.3/2 qonunini tushintiring va isbotlang
8.To`yinish tokining haroratga bog`liqligi, Boguslaviskiy-Deshmen formulasi
9. Fermi sathi nima?
10. Termoelektron chiqish ishining aniqlashning Richardson usuli.
11. Termoelektron chiqish ishining aniqlashning to`la tok usulu.
12.Yarimo`tkazgichli diodning tuzilishi, ishlash prinsipi va vazifasi.
13. Vakuumli diod yordamida o`zgaruvchan toklarni to`g`irlash
14.Termoelektron emissiya hodisasini fan va texnikada qo`llanilishi.
VII.Foydalaniladigan adabiyotlar ro`yxati.
1.
Elektr kursi. S.G.Kalashnikov, 1979-yil, “O`qituvchi” nashiriyot
(XV-bob, 156§-177§,367-395-betlar)
2.Umumiy Fizika Kursi II tom. C.D.Frish, “O`qituvchi” nashiriyoti
(XVII-bob,185§-186§,263-267-betlar)
3.Курс физики А.А.Детлаф Б.М.Яворский 2001, Москва
(XXI-bob,235§,351-355-betlar)
4. Elektr va Magnetizm, J.Kamolov va bosh. 2007-yil, “Iqtsod-Moliya”
nashiryoti
5. Fizika II A.S.Nu`monxo`jayev va bosh.”O`qituvchi” 2003-yil
(19-ma`ruza, 161-175-betlar)
6. Общий курс физики, Электричество. Д.В.Сивухин, Москва 1983
(VI-bob,101§-103§,459-472-betlar)
7.Ma`ruzalar matnidan
8. Ziyo.uz tarmog`idan
9. Fizika, matematika, informatika jurnalidan.
10.You Tube tarmog`idan(Veb-Shkola kanali)
11.”Физика.ру” sayiti materiallaridan
12.”Fizika” telegram kanali adabiyotlaridan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
