Elektrik yuritma to’Ғrisida umumiy tushunchalar va uning rivojlanish tarixi

Quvvat koeffitsientini oshirish usullari
Asinxron motorlarni yuqori cos ga ega qilish uchun daqavval ularni to’la nagruzka bnlan ishlatish lozim. Buning uchun esa texnologik prostessni takomillashtirish, kichik nagruzka bilan ishlaydigan motorlarni kichik quvvatli, ya’ni kichik nagruzkaga mos motorlar bilan almashtirish, salt ish rejim vaqtini iloji boricha qisqartirish va motor remontini sifatli o’tkazish lozim. Uzoq vaqt davomida nominalga nisbatan kichik nagruzka, ya’ni P=(0,3 -- 0,5)P_n bilan uchburchak sxemasida ishlaydigan asinxron motorni yulduz sxemasiga o’tkazilsa ham o’ning quvvat koeffitsienti keskin ortadi. Bunda qatorga beriladigan kuchlanishni hamda magnit oqimini hosil qiluvchi I₀ tokini qiymatlari marta kamayadi. Qator tokining aktiv qismi esa birmuncha ko’payadi. Shu sababli yulduz sxemasiga o’tkazilgan motorning cos qiymati (egri chiziq, I) uchburchak sxemadagi (egri chiziq, 2) ga nisbatan ancha yuqori bo’ladi.

5-rasm. dan Y sxemasiga o’tkazilgan motor quvvat korffitsientining o’zagarish grafigi

Bunday tabiiy usullar bilan yuqori qiymatli quvvat koeffitsientiga ega bo’linsa motorning foydali ish koeffitsienti ham yuqori bo’ladi. Agar tabiiy usullar bilan quvvat koeffistientini kerakli qiymatga oshirish imkoni bo’lmasa, u holda sun’iy usullardan foydalaniladi. Sun’iy usullar ichida eng ko’p tarqalgani cos ni kondensator bilan oshirish hisoblanadi. Asinxron motor o’rniga sinxron motorni ishlatib ham cos ni oshirish mumkin. Ma’lumki, statik kondensatordan o’tadigan sig’im toki kuchlanishdan 90° ga o’zuvchi bo’lib, natijada umumiy reaktiv tokni go’yo kamaytiradi. Demak, ma’lum qiymatli sig’imda I_c = I_м bo’lsa, cos = 1 bo’ladi. Bir xil tipdagi motorlar quvvat koeffiqientlari o’rtacha qiymati, ya’ni cos , ni yuqori qiymatli cos ₂ ga erishtirish uchun kondensator batareyalarining quvvati quyidagicha hisoblanadi. Demak, o’zgarmas sig’imli kondensator P_c quvvatining qiymati kuchlanish kvadratiga to’g’ri proporqional bo’lgani uchun kondensator batareyalarini yuqori kuchlanish tomoniga ulash tavsiya qilinadi. Katta quvvatli motorlarda kondensator batareyalari qator chulg’amining o’ziga parallel ulanadi. Kondensatorlarning uchburchak sxemasida ulanishi ko’rsatilgan. Bu sxemada P_c quvvati yulduz sxemadagiga nisbatan uch marta katta bo’ladi va, demak, berilgan quvvatda kondensator sig’imini kamaytirish imkoni bo’ladi. Kondensator batareyalari, odatda, yoritish lampalari yoki aktiv qarshiliklar bilan razryadlanadi.