Elektron asboblar va integral sxemalar

1-mavzu. “Elektron asboblar va integral sxemalar” faniga kirish


Elektronika – elektronlarni elektr maydoni bilan ta’sirini va axborot uzatish, qayta ishlash va saqlashda qo‘llaniladigan elektron asbob va qurilmalarni yaratish usullarini o‘rganish bilan shug‘ullanadigan fan.
Elektronikani elektron asboblarni ishlashining fizik asoslariga ko‘ra vakuumli, qattiq jismli va kvantliga bo‘lish mumkin (1–rasm)
Har bir ko‘rsatilgan yo‘nalishlarning rivojlanishi nazariy va amaliy tadqiqotlarning darajasi, shuningdek texnologiyani rivojlanishi bilan aniqlanadi.
Elektronikaning rivojlanishini bir qator tarixiy bosqichlarga bo‘lish mumkin. Elektronikaning asosida XVIII va XIX asrdagi fiziklarning ishlari yotakdi.

1–rasm. Elektronika rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari
Fan va texnologiyalarning rivojlangani sari elektron qurilmalarda ishlatiladigan element bazalarning yangi turlari paydo bo‘ldi hamda takomillashtirilib borildi.
Elektron qurilmalarini element bazasining birinchi avlodi faol elementlar sifatida qo‘llanilgan elektr vakuumli asboblar hisoblanadi. Mazkur asboblar ingliz olimi O.U. Richardsonni termoelektron emissiya hodisasi ustida olib borgan tadqiqotlari natijasida yuzaga keldi. Uning ishlari 1928 yilda Nobel mukofati bilan taqdirlandi. Ingliz olimi A. Fleming 1904 yilda birinchi bo‘lib, yuqori chastotali tebranishlarni qayd qilish uchun ikki elektrodli lampani (diod) qo‘lladi. 1907 yilda amerikalik muhandis L.D. Forest vakuumli triodni ishlab chiqdi. Bu esa elektr signalni nafaqat qayd qilishni, balki kuchaytirish imkonini berdi. Triod – elektr signallarini turli o‘zgartirish usullariga ega bo‘lgan, asosan – quvvat kuchaytirish xossasiga ega bo‘lgan birinchi faol elektron asbob bo‘ldi.
Elektron qurilmalarini element bazasining ikkinchi avlodi diskret yarimo‘tkazgichli asboblardir (diodlar, tranzistorlar va boshqalar). 1948 yili Dj. Bardin, V. Bratteyn va V. Shoklilar tomonidan qattiq jismli (yarim o‘tkazgichli) elektronikaning asosiy faol elementi bo‘lgan - bipolyar tranzistorning kashf etishdi. 1956 yilda esa ularga Nobel mukofati topshirildi. Tranzistor elektron lampaning barcha funksiyalarini bajarishga qodir.
Tranzistor yaratilishi bilan, uning uzib ulagich vazifasini bajara olish xossasi, kichik o‘lchamlari va yuqori ishonchliliga ko‘ra bir necha ming elementlardan tashkil topgan murakkab elektron qurilma va tizimlarni yaratish imkoniyati tug‘ildi.
Elektron qurilmalari element bazasining