Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

II .Elektromagnit о‘lchash mexanizmi

Elektromagnit о‘lchash mexanizmlari yassi (1.2-rasm) va dumaloq (1.3-rasm) g‘altakli qilib tayyorlanadi. Bu g‘altaklar qо‘zg‘almas bо‘lib, ulardan о‘lchanuvchi tok о‘tadi. Bunda hosil bо‘ladigan magnit maydoni qо‘zg‘aluvchan ikki о‘zakka ta’sir etishi oqibatida (1.2-rasm) bu о‘zak g‘altak ichiga tortiladi, natijada о‘q aylanib, kо‘rsatkichni biror burchakka buradi. 1.2-rasmdagi qо‘zg‘aluvchan о‘zaklar bir xilda magnitlanadi; natijada qо‘zg‘aluvchan о‘zak qо‘zg‘almas о‘zakdan itarilib, о‘qni aylantiradi.

1.3-rasm

Umuman aylantiruvchi moment M_a magnit maydoni energiyasidan qо‘zg‘aluvchan qism burilish burchagi bо‘yicha olingan hosilaga teng.

dW^e

М_€  . (1.6) d

Ferromagnit о‘zakli g‘altak magnit maydonining energiyasi

W_e  LI ² . (1.7)

bu yerda L-g‘altak induktivligi bо‘lib, о‘zakning holati va g‘altakning о‘lchamlariga bog‘liq.

I-g‘altakdan о‘tayotgan doimiy tok.

Qо‘zg‘aluvchan qism muvozanat holatida bо‘lganida

M_a=M_T yoki LI² =W. (1.8)

Bundan
1  I2 dL			(1.9)

2W d

(1.9) ifoda elektromagnit о‘lchash mexanizmlarining shkala tenglamasi deb ataladi. Burilish burchagi  о‘lchanayotgan tokning kvadratiga tо‘g‘ri proporsional. G‘altakdan о‘zgaruvchan tok о‘tganda ham  uchun (1.9) ifodaga ega bо‘lamiz. Bu holda (1.9) ifodadagi I-tokning effektiv qiymatidir. Shu sababli elektromagnit о‘lchash asboblari о‘zgarmas va о‘zgaruvchan tok zanjirida qо‘llanishi mumkin. Ularning shkalasi notekis bо‘lib, kvadratik xarakterga ega va bunday shkalaning boshlang‘ich qismidan foydalanish ancha noqulay.

Elektromagnit о‘lchash mexanizmlari ampermetr, voltmetr sifatida va logometrik prinsipda yasalganida esa fazometr, faradomer va chastotomerlar sifatida ishlatiladi.