Elektronika va sxemalar

MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
FARG’ONA FILIALI

Telekomunikkatsiya Texnologiyalar fakulteti

Telekomunikkatsiya yo’nalishi
631-20 – guruh talabasi

Olimov Asliddin

“ELEKTRONIKA VA SXEMALAR”

fanidan

MUSTAQIL ISHI

Farg’ona 2021-yil

REJA:

1. Elektr   zanjir   va  uning elementlari

2. O’zgarmas tok zanjir kismi va to‘la zanjir uchun om qonuni

3. Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonuni

4.  Murakkab elektr zanjirlarni xisoblash

5. Xulosa.

ELEKTR ZANJIR VA UNING ELEMENTLARI

Elektr toki o’tadigan yo’ldagi turli elektr tuzilmalar yig’indisi elektr zanjiri deyiladi. Har qanday elektr zanjir uchta asosiy elementdan, tok manbaidan, iste’molchilardan va tutashtiruvchi simlardan tashkil topgan bo’ladi. To’k manbai elektr zaryadlarni berk zanjirda yurgizib ma’lum ishni bajaradi. Ayrim musbat zaryadni berk zan­jirda yurgizish ishi elektr yurituvchi kuchi (EYUK) deyi­ladi: EYUK ning birligi — Volt (V):

Elektr energiya iste’molchilari qatoriga elektr energiyani mexanik energiyaga aylantiruvchi elektr dvigatellar, yoritish lampalari, elektr energiyani issiqlik energiyasiga aylantiruvchi isitish asboblari va hokazolar kiradi. Elektr zanjirlarda asosiy elementlardan tashqari uzgichlar, knopkalar, rele, kontaktorlar, himoya asboblari, masalan, saqlagichlar va avtomatlar, nihoyat kontrol o’lchov asboblari: ampermetrlar, voltmetrlar, schyotchiklar va hokazolar ishlatiladi.. Bu sxema tok manbai Е, uzgich В, reostat R  va yoritish lampasidan tashkil topgan.

Kirxgof va Om qonunlarini bevosita qo'llash usuli Ikki va undan ortiq manbaga ega elektr zanjiri murakkab hisoblanadi.

Bunday murakkab zanjirlarni bir necha usulda oʻrganish mumkin, masalan, Kirxgof qonunlarini bevosita qoʻllash usulida I va II qonunlar asosida elektr zanzjirini tugunlari va kontorlari uchun tenglamalar tuziladi va bu tenglamalar yechilib nomalum toklar topiladi. Tenglamalarni umumiy soni nomalum toklar soniga teng bolishi kerak. Kirxgofning I qonuni asosida tuzilgan tenglamalar soni zanjir tugunlari sonidan bitta kam bo'lishi kerak. Qolgan tenglamalar Kirxgofning II konuni asosida tuziladi. Masalan, Rasm-1.1 da elektr zanjirda tugunlar son 2-ta, demak I qonun bilan bitta tenglama tuzamiz.

Zanjirda uchta nomalum tok kuchi bor, demak yana ikkita tenglamani Kirxgofning II konuniga qarab tuzamiz, masalan I va II belgilangan kontullar uchun:

Konturlarni aylanish yo'nalishini (rasmda ko'r-satilgan) soat ko'rsatkichini aylanishi yo'nalishida oldik. Tuzilgan uch tenglamani yechib, nomalum tok kuchlarini topaman, masalan: Toklarni topib, bosha kerak bulgan kattaliklarni topish mumkin. 

O’zgarmas tok zanjir kismi va to‘la zanjir uchun om qonuni

Tok kuchi I skalyar kattalikdir: bu kattalik faqat bеrilgan yuzadan vaqt birligida o‟tayotgan zaryad kattaligi bilangina aniqlanadi va zaryad tashuvchi zarralarning qaysi yo‟nalishda va yuzaga qanday burchak hosil qilib harakatlanayotganiga bogliq bo‟lmaydi. Elеktr tokini bunday xaraktеrlash to‟liq bo‟lmaydi; ko‟p hollarda zaryadli zarralarning harakat yo‟nalishini bilish kеrak bo‟ladi. Zaryadlarning harakat yo‟nalishini hisobga olish uchun tok zichligi vеktori tushunchasi kiritiladi. Tok musbat zaryadli zarralarning harakatidan holi, manfiy zaryadli zarralarning harakatidan hosil bo‟lishi mumkin.Tajribaning ko‟rsatishicha, turli ishorali zarralarning qarama-qarshi yo‟nalishda xarakat-lanishidan hosil bo’lgan toklar barcha yo‟nalish ko‟chishiga ekvivalеnt bo‟ladi. Buning uchun qandaydir bir ishorali, masalan, musbat ishorali zarralarning harakatini ko‟rib chiqishi bilan kifoyalanishimiz mumkin. Bunda manfiy zarralar harakatini musbat ishorali zarralarning harakatini ko‟rib chiqish bilan shartli ravishda almashtirish mumkin. Dastlab musbat zaryadli zarralarning bir jinsli oqimini, ya'ni barcha zarralar bir yo‟nalishda birday tеzlik bilan harakatlanayotgan oqimini ko‟rib chiqaylik, bunda bu zarralar fazoda birday zichlikda taqsim-langan bo‟lsin. Bu zaryadlar harakatlanayotgan o‟tkazgich ichida zaryadlar harakati yo‟nalishiga tik joylash-gan S0 yuzani fikran ajratamiz. Tok zichligi vektori j dеb yo‟nalish jihatdan musbat zaryadlarning harakat yo‟nalishi bilan bir xil va son jihatdan

kattalikka teng bo‟lgan vektorni qabul qilamiz, bunda q kattalik S0 yuzadan t vaqtda o‟tgan zaryad. Shunday qilib, tok zichligi vektori son jihatdan zaryadlarning harakat yo‟nalishiga normal joylashgan birlik yuzadan vaqt birligida o‟tgan zaryadga tengdir. Tok zichligi vеktori musbat zaryadlarning harakat tezligi bo‟ylab yo‟nalgandir

Kichik S yuzadan oqib o‟tayotgan kichik tokni I bilan bеlgilasak, quyidagi kеlib chiqadi :

I tok oqayotgan silindrik o‟tkazgich olaylik. Bu o‟tkazgichda zaryadlar o‟tkazgichning S normal kеsimlariga tik harakatlanayotgan bo‟lsin. O‟tkazgichning bir-biridan l masofada turgan ikkita kеsimini ko‟raylik. Bu kеsimlar potensiallarining ayirmasi       1 2 bo‟lsin. O‟tkazgich shu qismining qarshiligi

bunda  - o‟tkazgich matеrialining solishtirma o‟tkazuvchanligi.

Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonuni