Energetika resurs turlari va ulardan oqilona foydalanish

SPIRTLAR

R e j a :

1. Gomologik qatori, izomeriyasi, nomenklaturasi.

2. Olinishi.

3. Fizikaviy xossalari.

4. Kimyoviy xossalari.

5. Ishlatilishi.

Umumiy

formulasi

CnH2n+1OH

yoki

R – OH

Molekulasida gidroksil guruh saqlagan organik birikmalar spirtlar deyiladi.

Tarkibidagi C va O – sp3 gibridlangan.

Bog` orasidagi burchak – 1100.

 

C soni 4 tagacha bo`lgan spirtlar – quyi spirtlar.

 

4 tadan 7 tagacha – o`rta spirtlar.

 

7 tadan ko`p bo`lsa – yuqori spirtlar.

• C – C bog’lar soni

n ─ 1

• C – H bog’lar soni

2n+1

• Umumiy bog’lar soni

3n+2

• Umumiy elektronlar soni

8n+10

• Umumiy zarrachalar soni (e+p+n)

22n+28

• Umumiy orbitallar soni

2•(3n+2)

SPIRTLARGA OID UMUMIY FORMULALAR

Nomenklaturasi va izomeriyasi.

Bir atomli spirtlar yoki – alkogollar ham deyiladi.

Ratsional nomenklaturaga ko`ra spirtlar R nomiga “spirt” so`zini qo`shish orqali hosil qiladi.

 

Sistematik nomenklaturaga ko`ra tegishli alkan nomiga “ol” qo`shimchasi qo`shib aytiladi. O`rni raqam bilan ko`rsatiladi. Raqamlash OH guruh tomondan boshlanadi.

Uglerod zanjirining tarmoqlani shiga ko’ra

OH guruhning joylashuviga ko’ra

Izomeriyaning quyidagi turlari uchraydi

Bir atomli spirtlar qatoridagi izomerlar soni

Formula	Nomi	Izomerlar soni	Formula	Nomi	Izomerlar soni
CH3OH	Metanol	1	C5H11OH	Pentanol	8
C2H5OH	Etanol	1	C6H12OH	Geksanol	17
C3H7OH	Propanol	2	C7H15OH	Geptanol
C4H9OH	Butanol	4	C8H17OH	Oktanol

C5H11OH

Pentanol

pentil spirti

amil spirti (T)

valerian spirti (T)

CH3OH

metanol (S)

metil spirti (R)

karbinol (T)

yog`och spirti (T)

C2H5OH

etanol (S)

etil spirti (R)

vino spirti (T)

gidroliz spirti (T)

Kraxmal saqlovchi – guruch, bug`doy kartoshka, joxori, javdar, klechatka, g`o`za poya, o`rmon xo`jaligi chiqindilarini gidrolizlab olingan shakar moddalarni achitqi ta`sirida bijg`itib spirt olish.

Kraxmal moddalar diastoza fermenti yordamida maltozaga aylanadi. Hosil bo`lgan maltoza 1 molekula H2O biriktirib 2 mol glukozaga aylanadi. Hosil bo`lgan glukoza

s p i r t l i b i j g` i s h i natijasida etanol olinadi.

C6H12O6  2C2H5OH + 2CO2

Bu jarayon natijasida oz miqdorda aldegid va molekulasida

C soni 3 tadan 5 tagacha bo`lgan spirtlar aralashmalari

sivuxa moylari hosil bo`ladi.

Kletchatka saqlaydigan o‘simliklardan olingan etil spirt

«gidroliz spirt» deb ataladi. Uning tarkibida

0,3—0,5% gacha metil spirt bo‘ladi.

Biokimyoviy usulda spirt olish

O l i n i s h i

Sanoatda alyuminiyorganik birikmalarni oksidlab spirtlar olish usuli keng qo`llaniladi. Ushbu usul K.Sigler tomonidan taklif qilingan:

2R3Al + 3O2 → 2(RO)3Al

(RO)3Al + 3H2O → 3ROH + Al(OH)3

O l i n i s h i

Metall organik birikmalardan uchlamchi spirtlar olish

R-CO-R’ + R’’–Mg–Cl → R3C–O–Mg–Cl

R3C–O–Mg–Cl + H2O → R3C–OH + Mg(OH)Cl

Birlamchi aminlarga nitrit kislota ta'sir ettirib olinadi.

Kimyoviy

xossalari

OH dagi

H hisobiga

OH hisobiga

R – dagi

H hisobiga

Kimyoviy xossalari

OH dagi H hisobiga boradigan reaksiyalar

Aktiv metallar bilan reaksiyaga kirishib alkagolyatlarni hosil bo’lishi.

2C2H5OH +2Na  →  2C2H5ONa + H2

Alkagolyat beqaror bo`lganligi uchun tezda havodagi nam ta`sirida parchalanib spirt va ishqor hosil qiladi:

C2H5ONa + HOH = C2H5OH + NaOH

beqaror natriy etilat

Kimyo fani o’qituvchisi: H. Hoshimov

E’TIBORINGIZ

UCHUN

RAHMAT