“energo-mexanika” fakulteti

4. IQTISODIY QISM.


4.1 Kirish

Hozirgi vaqtda texnik oliy o’quv yurtlarida yuqori malakali bakalavr va magistrlarni tayyorlashda kompyuter texnikasi, avtomatlashtirish va boshqaruv, raqamli sxemotexnika, mikroprotsessorlar va mikrokontrollerlar, bu qurilmalarning ichki strukturalari, ishlash printsiplari va ulardan xalq xo’jaligining turli soxalarida foydalana olish xaqidagi bilim va ko’nikmalarni shakllantirish muxim masalalardan xisoblanadi.

Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish - texnika taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, ilmiy tadqiqotlarga tobora kengroq kirib borib, fan va texnikani rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar ochib beradi. Shuningdek, avtomatlashtirish avvallari inson boshqarishga qodir bo‘la olmagan yangi, yuqori intensiv jarayonlarni amalga oshirishga, tabiatda ma’lum bo‘lmagan yangi, samarali materiallarni yaratishga imkon beradi.
Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda yuqori samaradorlikka erishishning bevosita sharti asosiy va yordamchi ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash hisoblanadi. Avtomatlashtirishni rivojlantirish jarayoniga quyidagi ko‘p sonli qonuniy va tasodifiy omillar ta’sir ko‘rsatadi: texnologiya va qurilmaning holati hamda avtomatlashtirishga tayyorgarligi, xomashyo, yarim mahsulotlar va energetik resurslarning sifati hamda barqarorligi, xodimlarning malakasi, ishchi va mutaxassislar faoliyatini tashkil etish va shu kabilarni keltirish mumkin.
Ma’lumki, har qanday yangi texnika, texnologiya, loyiha yoki innovatsion ishlanma o’z navbatida qanchadir miqdorda iqtisodiy naf (tejam, foyda, samara) berishining nazarda tutilishi bilan bir qatorda uning sarflanayotgan sarmoyaning bir so’miga nechog`lik to’g`ri kelishiga (ulushiga, salmog`iga) bog`liqdir. Bu esa fanda «iqtisodiy samaradorlik» deb ataladigan nisbiy tushuncha bilan bog`liqdir.
Mazkur uslubiy ishda “Тexnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va boshqarish” ta’lim yo’nalishini bitiruvchi talabalariga va ularning ilmiy rahbarlariga bitiruv malakaviy ishlarining iqtisodiy qismini bajarishga oid foydali bo’lgan o’quv-uslubiy va amaliy tavsiyalar keltirilgan bo’lib, unda ishlab chiqarish va investitsiya loyihalari iqtisodiy samaradorligini baholashning umumiy jihatlari, muhim iqtisodiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash tartibi hamda atomatlashtirilgan yangi texnikani joriy etish samaradorligini baholash uslubi bayon etilgan. Shuningdek, hisob-kitoblarni bajarish ketma-ketligi va kompyuter texnologiyasini qo’llash bo’yicha amaliy misollar keltirilgan.