Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

agar yorug‘lik nuri ortidan quvib unga 
yetib olinsa nima yuz beradi
? 

---

35 
Oddiy patent idorasining oddiy xodimi bo„lib ishlayotgan Albert Eynshteyn, 
1905 yil mobaynida, o„sha zamon fizikasida haqiqiy to„ntarish yasagan 
beshta maqolasini e‟lon qildi. Bu maqolalarning birida, bo„lajak maxsus 
nisbiylik nazariyasining kurtaklari mavjud edi. Yorug„likning vakuumdagi 
tezligini aniqlanganidan so„ng, zamon va makon haqidagi odatiy 
tushunchalarni qayta ko„rib chiqishga to„g„ri keldi.

---

36 
Yorug„lik nuri ortidan quvib yetish haqidagi farazlardan Eynshteyn o„zining 
maxsus nisbiylik nazariyasi tomon chiqib bordi. Bu nazariya o„zining eng asosiy 
mohiyatidan tashqari, fizikadagi turli xil ixtilofli nuqtai nazarlarni ham murosaga 
keltirish uchun xizmat qilib berdi. Bu esa, odatda muvaffaqiyatdan ko„ra ko„proq 
omadsizlikka giriftor bo„lib kelgan yosh olim uchun ulkan akademik yutuq 
sanalardi. Eynshteyn Politexnikumda o„qish mobaynida, o„zini ish joyi bilan 
ta‟minlashi mumkin bo„lgan universitet domlalari hamda turli xil akademik 
tashkilotlar bilan, va hattoki o„z oilasi bilan ham munosabat rishtalarini amalda uzib 
yuborgandi. Agar Eynshteynning o„sha paytdagi hayoti uchun shior tanlashi kerak 
bo„lganida, unga eng munosibi shubhasiz «
Albert contra mundum
», ya'ni, 
lotinchada «
Albert butun dunyoga qarshi
» degan ibora bo„lar edi. Yosh 
yigitchaning o„qishga, romantik munosabatlarga va ilm-fan bilan shug„ullanishga 
munosabatlari o„sha zamon jamiyati qoliplariga sig„maydigan darajada ziddiyatli 
bo„lgan.
Genrix Veber bilan Eynshteyn o„rtasidagi ilk uchrashuvda yuzaga kelgan 
o„zaro hurmat va ishonch ruhiyati, Albertning Politexnikumga kirishdagi birinchi 
imtihonlardan yiqilganidayoq tarqab ketdi. Professorning Eynshteyndan hafsalasini 
pir bo„lishi sababi uning o„zlashtirish qobiliyati bilan bog„liq bo„lmagan shekilli. 
Harholda u Eynshteynning o„qishdagi keyingi yutuqlariga doimo eng yuqori baho 
berib kelgan. gap shundaki, yosh Eynshteyn darslarda har doim ham o„zini 
risoladagidek tutmas edi. Xususan, barcha talabalar Veberga nisbatan tantanali va 
ehtiromli munosabat bildirib «gerr Professor» deya murojaat etishayotgan bir 
paytda, Eynshteyn obro„li ustoziga shunchaki «gerr Veber» deb murojatt qilishni 
ma‟qul ko„rardi. Birinchi smestrlar davomida Eynshteyn professor Veberning 
termodinamikadan o„qiydigan ma‟ruzalarini intiqlik bilan kutib, ularni maroq bilan 
tinglashni iddao qilgan edi. Biroq tez orada Eynshteyn Veberdan o„zi kutgan 
fizikani tinglamayotganini his qila boshladi: Maksvellning elektrodinamika 
nazariyasi haqida Veber lom-mim demasdi. Eynshteyn bu borada mustaqil bilim 
egallashga kirishdi va darslarni qoldira boshladi. Uning baxtiga, kursdoshi va yaqin 
do„sti Marsel Grossman birorta ham darslarni qoldirmas va ma‟ruzlarni to„liq yozib 
borar edi. Eynshteyn esa, Grossmanning daftarlaridan o„qib imtihonlarga 
tayyorlangan va topshirgan.
Agar bular chindan atirgul bo„lsa, albatta g„uncha ochadi
.