Fakultet: "Bino va Inshootlar Qurilishi fakulteti" Kafedra: "Axborot texnologiyalari"

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT ARXITEKTURA-QURILISH 
INSTITUTI
Fakultet: “Bino va Inshootlar Qurilishi fakulteti”
Kafedra: “Axborot texnologiyalari”
Fan: “Qurilishda axborot texnologiyalari”
Mustaqil ishi
Mavzu: 
«
Klaviatura va uni tashkil etuvchi
tugmalar
»
Tekshirdi: ____________
Bajardi:Ishtayev Ulug’bek

---

KLAVIATURA VA UNI TASHKIL
ETUVCHI TUGMALAR

---

REJA

1.Klaviatura tarixi

2.
QWERTY klaviaturasi

3.
Erta kashfiyotlar

4.
Elektron impulslar va qo'lda tutilgan
qurilmalar

---

QWERTY KLAVIATURASI

1878-yilda Shollar va uning hamkori Jeyms Densmor tomonidan patentlangan
QWERTY klaviaturasi tuzilishining atrofida bir necha afsonalar mavjud va ingliz
tilidagi dunyodagi barcha turdagi qurilmalarda hali ham eng mashhur klaviatura
rejimi. Eng muhimi shollar, bu vaqtning o'zida mashina texnologiyasining fizik
cheklovlarini engish uchun tartibni ishlab chiqdi. Erta taretkashlar, arqonda
ko'tariladigan metall bolg'acha silkitadigan tugmachani bosib, qog'ozga belgi
qo'yib, dastlabki holatiga qaytib kelishdi. Umumiy juft harflarni ajratish
mexanizmni siqilishiga minimallashdi.

---

---


Mashina texnologiyasi yaxshilanganligi sababli, 1936-yilda patentlangan Dvorak 
klaviaturasi kabi yanada samarali bo'lgan boshqa klaviatura uyumlari ixtiro qilindi. 
Bugungi kunda Dvorak foydalanuvchilariga ajratilgan bo'lsa-da, ular asl QWERTY 
tartibi.

Bu QWERTY klaviaturasiga raqobatchilarning tijoriy hayotiyligini bartaraf etish
uchun "etarlicha samarali" va "etarlicha tanish" bo'lgan.

---

ERTA KASHFIYOTLAR

Klaviatura texnologiyasidagi dastlabki yutuqlardan biri teletip mashinasining
ixtirosi edi. Teleprinter deb ham ataladigan texnologiya 1800-yillarning o'rtalariga
kelib, Royal Earl House, David Edvard Hughes, Emil Budot, Donald Murray, 
Charles L. kabi ixtirochilar tomonidan yaxshilandi.

Krum, Eduard Kleinxmidt va Frederik G. Creed. Biroq, 1907-1910 yillarda Charlz
Krumning teletype tizimi kundalik foydalanuvchilar uchun amaliy bo'lganligi
tufayli amalga oshirildi.

---

---


1930-yillarda yozuv mashinalarining kirish va bosib chiqarish
texnologiyasini
telegrafning
aloqa texnologiyalari bilan birlashtiradigan yangi klaviatura
modeli joriy etildi. Punched karta tizimlari ham kalit so'zlar deb nomlangan narsalarni
yaratish uchun yozgichlar bilan birlashtirildi. Ushbu tizimlar erta ishlaydigan dastgohlar
(erta hisoblash mashinalari) ning asosini tashkil etdi va ular juda muvaffaqiyatli savdo
qilindi. 1931-yilga kelib, IBM bir million dollardan ziyod qo'shimcha mashinalarni sotdi.

Keypunch texnologiyasi eng erta kompyuterlar dizayniga kiritildi, shu jumladan 1946
Eniac
kompyuteri
, u kirish va chiqish qurilmasi sifatida punkli kartani o'quvchi ishlatardi. 1948-
yilda "Binac" kompyuteri deb ataladigan boshqa kompyuter kompyuter ma'lumotlarini va
chop etish natijalarini etkazish uchun magnit lentaga to'g'ridan-to'g'ri ma'lumotlarni kiritish
uchun elektromexanik usulda boshqariladigan yozuv makrosini ishlatgan. Rivojlanayotgan
elektr kir yuvish mashinasi yozgich va kompyuter o'rtasida texnologik nikohni yanada
yaxshilaydi.

---

---


Video tasvirlar terminali

1964 yilga kelib, MIT, Siyohdondagi Laboratories va General Electric birgalikda
Multics deb nomlangan kompyuter tizimi, vaqt almashuv va ko'p foydalanuvchilar
tizimini yaratish uchun hamkorlik qildilar.

Tizim, televizorlarda ishlatiladigan
katotli nurli quvur
texnologiyasini elektr kir
yuvish mashinasi dizayni ichiga olgan video tasvir terminalini deb nomlangan
yangi foydalanuvchi interfeysi ishlab chiqishni rag'batlantirdi.

Bu kompyuter foydalanuvchilariga o'zlarining ekranlaridagi birinchi marta qanday
matnli belgilarni yozishayotganini ko'rish imkonini berdi, bu matnlarni matnni
yaratish, tahrirlash va o'chirishni osonlashtirdi. Bundan tashqari, dasturiy ta'minot
va foydalanish uchun kompyuterlarni osonlashtirdi.

---

---

ELEKTRON IMPULSLAR VA QO'LDA
TUTILGAN QURILMALAR

Erta kompyuter klaviaturalari teletip mashinalarida yoki keypunchesda joylashgan. Ammo 
muammo shundaki, klaviatura va kompyuter o'rtasida ma'lumotlar uzatishda ko'plab
elektromexanik qadamlar bor edi. VDT texnologiyasi va elektr klaviaturalari yordamida
klaviaturaning tugmalari elektron pulslarni to'g'ridan-to'g'ri kompyuterga yuborishlari va
vaqtni tejashlari mumkin edi.

70-yillarning oxiri va 80-yillarning boshlarida barcha kompyuterlar elektron klaviatura va
VDT dan foydalangan.

1990-yillarda mobil hisob-kitoblarni joriy qiluvchi portativ qurilmalar iste'molchilarga
taqdim etildi. Portativ qurilmalar birinchi bo'lib Hewlett-Packard tomonidan 1991-yilda 
chop etilgan HP95LX edi. Qo'lga yopishib olish uchun etarlicha kichik bo'lgan soqolli
format edi. Hozircha HP95LX shaxsiy ma'lumotlar bo'yicha yordamchi (PDA) lardan biri
bo'lgan. Matn kiritish uchun kichik QWERTY klaviaturasi mavjud edi, garchi uning kichik
o'lchamlari tufayli matn kiritish mumkin emas edi.

---

---

KLAVIATURA NIMA UCHUN KERAGI 
BOR

Barcha ushbu texnologiyalar bilan bog'liq muammolarni yig'ish ko'proq xotirani
oladi va raqamli klaviaturalarga qaraganda kamroq.
Smartfonlar
kabi mobil
qurilmalar ommalashib borayotganligi bois, ko'plab turli formatdagi klaviatura
namunalari sinovdan o'tkazildi - masalan, to'g'ri ishlatish uchun yetarli darajada
kichikroq ma'lumotni olish masalasi bo'ldi. Juda ham mashhur uslub "yumshoq
klaviatura" edi.

Yumshoq klaviatura
sensorli ekran texnologiyasiga
ega bo'lgan ingl. Ekranga ega
bo'lgan va klaviatura yoki barmoqli tugmalarni bosish orqali matn kiritish usulidan
iborat. Foydalanilmayotganda yumshoq klaviatura yo'qoladi. QWERTY klaviatura
tartiblari ko'pincha yumshoq klaviatura bilan ishlatiladi, ammo FITALY, Cubon va
OPTI yumshoq klaviaturalari kabi alifbo harflarning oddiy ro'yxati mavjud.

---


Klaviatura haqida gapiradigan bo'lsak, klaviatura
kompyuterning asosiy kirituvchi qurilmasi hisoblanadi. 
Chunki bu orqali biz kompyuterga turli buyruqlarni
kiritishimiz, hujjatlar bilan ishlay olishimiz, turli
funksialarni bajarish imkoniyatiga egamiz. Keling uning
tuzilishini o'rganib chiqamiz.

---

---


1. F1 – Windows bilan ishlash uchun yordam olish klavishasi (ish stolida
turgan holatda). Buning afzalligi shundaki bu klavisha orqali istalgan
dasturning yordam bo'limiga o'tish mumkin;
2. F2 – biror fayl yoki hujjatning ustiga sichqonchani bir marta bosib
so’ng bu klavishani bossangiz shu fayl yoki hujjatni nomini o’zgartirish
uchun tahrirlash ochiladi;
3. F5 – bu klavisha orqali siz Windows dagi Refreshni klavisha orqali
bosishingiz mumkin (Refresh ning ma’nosi shuki u protsessor uchun
foydalanuvchi men hech qanday amal bajarmayabman degan signalni
yuboradi);
4. CTRL+ESC va “Windows Logo” – bu klavishalar Windows ning pusk (Start) 
tugmasini ochish uchun ishlatiladi;
5. ALT+TAB – dasturlardan dasturlarga o’tish klavishalari;
6. ALT+F4 – dasturdan chiqish yoki yopish;
7. SHIFT+DELETE – biror fayl va hujjatni xotiradan butunlay o’chirib
tashlash;
8. Windows Logo+L – Windows dagi foydalanuvchini blok holatiga o’tkazish
(ya’ni parol o’rnatilgan bo’lsa shu holatga yoki oddiygina bitta tugma
orqali kirish muhitiga o’tkazish);
9. CTRL+C – bu klavishalar biron fayl yoki hujjatni nusxalash uchun
ishlatiladi;
10. CTRL+X – bu klavishalar esa asl fayl yoki hujjatning o’zini buferga
ko’chirish uchun ishlatiladi;

---

---


11. CTRL+V – nusxalangan yoki buferga ko’chirilgan fayl yoki
hujjatni o’zimiz tanlagan joyga qo’yish vazifasini bajaradi;
12. CTRL+Z – qandaydir bajarilgan ishni orqaga qaytarish uchun
ishlatiladi (bu amalga oshmaydigan holatlar mavjud);
13. SHIFT+F10 – bu orqali siz bir necha belgilangan fayllarni
nima qilish uchun amallar oynasi ochilish imkonini beradi;
14. CTRL+SHIFT+ESC – bu orqali biz “Диспечер задач” ni ochishimiz
mumkin (WINDOWS 7, 8, 8.1, 10 da biroz o’zgarish mavjud);
15. CTRL+A – biz turgan joydagi hamma fayl yoki hujjatlarni
birdan belgilash imkoniyatini beradi;
16. CTRL+Z – bajarilgan qandaydir amalni bitta orqaga qaytarish
(asosan word hujjatlarda);
17. CTRL+Y – bajarilgan qandaydir amalni bitta oldinga o’tkazish
(asosan word hujjatlarda);
18. CTRL+ALT+PRINT SCREEN (PrtSc) – bu klavishalarning vazifasi
biror biz ishlab turgan dasturning o’zinigina rasmga olish
imkonini beradi;
19. Windows Logo+PRINT SCREEN (PrtSc) – buni esa butun oynani
rasmga olish uchun ishlatiladi;
20. Windows Logo+R – bajaruvchi oynani “Выполнить” ni ochish
imkonini beradi;

---


21. Windows Logo+M – hamma ishlab turgan dastur
oynalarini masalalar paneliga tushiradi;
22. SHIFT+Windows Logo+M – hamma ishlab turgan dastur
oynalarini bizga qayta ochib beradi;
23. Windows Logo+D — hamma ishlab turgan dastur
oynalarini masalalar paneliga tushiradi va hamma ishlab
turgan dastur oynalarini bizga qayta ochib beradi;
24. Windows Logo+E – “Этот компьютер” ni bizga ochib
beradi;
25. Windows Logo+Break – biz o’rnatgan operatsion tizim
va kompyuterning asosiy harakteristikalarini ko’rsatib
beradi;

---

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT