Fanidan 3-курс талабалари учун tuzuvchilar

YUqori klassika.
Eramizdan avvalgi V asrning ikkinchi yarmidan boshlab, Gretsiya 
siyosiy, iqtisodiy va madaniy ravnaqining oltin davrini boshladi. San‟atning hamma tur va 
janrlari rivojlanib, yuqori klassika davri kishilarining estetik ideal haqidagi tushunchalarini 
mukammal badiiy obrazlarda ko„rsatadi. Bu taraqqiyotda, so„zsiz, shu davrning yirik 

---

davlat arbobi Perikl muhim rol o„ynadi. YUqori klassika davrida Afina akropoli o„zining 
tugal ko„rinishini egalladi. Perikl tashabbusi bilan Afinaning ichki qal‟asi - Akropol qayta 
tiklandi. Bu qal‟a Eron-Grek urushida vayron bo„lgan edi. Eramizdan avvalgi V asrning 
uchinchi choragida bu erda oq marmardan yasalgan grek me‟morchiligining nodir 
durdonalari bo„lgan Parfenon, katta darvozaxona - Propiley, qanotsiz g„alaba ma‟budasi 
Nikaga atab qurilgan Niki Apteros qad ko„tardi. Bu binolar badiiy bezakka boy bo„lgan. 
Masalan, Propiley devorlari davlatning jangovor o„tmishini tasvirlovchi suratlar bilan 
bezatilgan. Akropolning ochiq maydonida Afina davlatining kuch-qudratini va ulug„ligini 
o„zida ifodalab, grek tarixida birinchi bor umumellin birligini namoyish etuvchi 
me‟morchilik ansambli edi. Akropol tepaligining yon bag„irlarida qurilgan ibodatxona va 
tomoshaxonalar esa uni yanada mo„„tabar, muqaddas dargoh darajasiga ko„targan. Grek 
klassikasi me‟morchiligining beqiyos namunasi, yuksak aql-zakovat mevasi va afinaliklar 
homiysi bo„lgan Afina ma‟budasiga bag„ishlangan Porfenon ibodatxonasi hisoblanadi. 
Eramizdan avvalgi 447-438 yillarda me‟morchilik Iktin va Kallikrat tomonidan qurilgan 
bu ibodatxona afinaliklarning xazinasini saqlash uchun xizmat qilgan. Parfenon 
ibodatxonasining bezak va haykallari esa davrning buyuk haykaltaroshi, Periklning yaqin 
safdoshi Fidiy rahbarligida bajarilgan. Bu davrga kelib, haykaltaroshlik yuksak kamolot 
davriga qadam qo„ydi. O„aykaltaroshlar endilikda odam qomati va yuz tuzilishini to„g„ri 
tasvirlabgina qolmasdan, o„z asarlarida murakkab harakatlarni ham ifodashga, 
kompozitsiya echimining hayotiy bo„lishiga alohida e‟tibor bera boshladilar. SHunday 
masala bilan shug„ullangan yirik haykaltaroshlardan biri Miron hisoblanadi. Uning 
mashhur asarlaridan biri “Diskobal” (Disk otuvchi) haykalida jismoniy go„zal, ma‟naviy 
kuchli ideal inson obrazi yaratiladi. So„nggi klassika davri haykaltaroshligi realistik 
tendensiyaning kuchayishi bilan xarakterlanadi. O„aykaltaroshlar o„z qobiliyati, 
dunyoqarashi, imkoniyatlaridan kelib chiqib, inson ma‟naviy olamining turli qirralarini 
yorita boshlaydilar. Bu xususiyat so„nggi klassikaning buyuk haykaltaroshlari Skopos, 
Praksitel, Lisipp ijodida sezilarli edi. 
Davr ziddiyatlari, san‟atda sodir bo„layotgan o„zgarishlar so„nggi klassika davrining 
yirik haykataroshi Skopos ijodida o„z ifodasini topdi. U yuqori klassika an‟analarini 
davom ettirib, monumental, qahramonlik ruhi bilan sug„orilgan haykaltaroshlik 
kompozitsiyalarini ishladi, lekin asarlarida yuqori klassikaga xos xotirjamlik, ulug„vorlik, 
vazminlik emas, balki serg„ayrat, kuch-quvvatga to„lib-toshgan kishilarning ko„rinishi, 
ma‟naviy ichki dunyosi ochib ko„rsatiladi. Skopasning mashhur asarlaridan biri “Menada” 
(Vakanka, Dionisning umr yo„ldoshi) haykalidir. Unda raqs dunyosiga cho„mgan, maftun 
bo„lgan Menada holati tasvirlanadi.
Menadaning berilib raqsga tushayotgan holati orqali tashlangan bosh harakati, 
spiralsimon buralgan gavda orqali ochib berilgan. Obrazning har tomonlama idrok 
etilishini hisobga olish ham Skopos ijodini avvalgi davr san‟atidan farqlaydi.