Fanning ma‟ruza matni

3. Shomonlik yoxud sehrgarlik
“shomon” so„zining tungus tilidagi ma‟nosi 
“sehrgarlik”). Sehrgarlik afsun, magiya) real natijalar olish uchun ilohiy kuchlarga 
ta‟sir etish maqsadida amalga oshiriladigan ritual - urf-odatlar majmuasidir. U 
totemizm va animizm bilan bir vaqtda paydo bo„lib, u orqali kishilar o„z totemlari, 
ota-bobolarining ruhlari bilan xayolan bog„lanishni amalga oshirib kelganlar. U 
qadim o„tmishda paydo bo„lib, minglab yillar davomida rivojlanishda davom etib, 
saqlanib kelgan. Odatda afsungarlik urf-odatlari bilan maxsus odamlar - shamanlar, 
afsungarlar shug„ullanganlar. Ular orasida ayniqsa uzoq o„tmishda ayollar ko„p 
o„rinni egallaganlar. Bu shamanlar va afsungarlar jazavali va asabiy kishilar bo„lib, 
odamlar ularni ruhlar bilan muloqotda bo„lish, ularga jamoaning umid va 
niyatlarini yetkazish, ularning irodasini talqin qilish qobiliyatiga ega ekanligiga 
chuqur ishonganlar. Shamanlar, odatda, ma‟lum ritual harakatlar orqali ovoz 
chiqarish, ashula aytish, raqsga tushish, sakrash yo„li bilan nog„oralar va 
qo„ng„iroqlar ovozlari ostida o„zlarini jazavaga solib, o„zini yo„qotish, jazavaning 
yuqori nuqtasiga yetkazish bilan afsungarlik qilishgan. Tomoshabinlar ham ba‟zan 
o„zini yo„qotish darajasiga yetib marosimlar ishtirokchilari bo„lib qolishar edi. 
Odatda shaman marosim oxirida bir holatga kelib hech narsani eshitmay, ko„rmay 
qolar edi. Shuning uchun uning ruhlar dunyosi bilan muloqoti xuddi shu holatda 
amalga oshadi deb hisoblanardi. Umuman, olganda ritual marosimlar qismlardan 
iborat bo„lgan afsungarlik jamiyatning haqiqiy talablaridan kelib chiqqan holda 
hayotda amalga oshirilgan. Ilohiy kuchlar dunyosi bilan bunday bog„lanish yo„li 
hayotda noma‟lum, oldindan bilib bo„lmaydigan sharoitlardan kelib chiqqan. Lekin 
shu bilan birga afsungarlik odamlarning fikr yuritish, ongini mustahkamlashda 
katta rol o„ynadi. Bu esa diniy ongni shakllanish jarayonida muhim o„rin tutdi. 
Afsungarlik fikr yuritish rivojlangan sari odamga o„z-o„zidan bo„ladigan, faqatgina 
maqsadli yo„nalishdagi harakatlar natijasida olinadigan emas, balki ilohiy kuchlar 

---

13 
afsuni bilan bog„liq bo„lgan sharoitlardan kelib chiqadigan ko„rinish deb 
hisoblangan. Natijada ko„pchilik aniq hodisalar, hattoki alohida buyumlar sehrli 
kuch egasi sifatida qabul qilina boshlandi. 
Sehrgarlik marosimlari yakka holda yoki jamoa bo„lib amalga oshirilishi 
mumkin edi. Afsungarlik maqsadga ko„ra quyidagilarga bo„linadi: 1) Zarar 
keltiruvchi - yovuz afsungarlik. Uning maqsadi kimgadir zarar yetkazishdan iborat; 
2) Harbiy afsungarlik. Bu dushmanga qarshi ishlatiladi masalan, qurol-aslahalarni 
sehrlash); 3) Sevgi afsungarligi. Undan “issiq” yoki “sovuq” qilish maqsadida 
ishlatiladi. 4) Tibbiy afsungarlik. Undan davolash maqsadida foydalanish. 5) Ob-
havo afsungarligi. Bu sehrgarlik turidan yomg„ir chaqirish yoki shunga o„xshash 
ob-havoni o„zgartirish maqsadida foydalanilgan. 
Sehrgarlik hozirda ham zamonaviy dinlarda va turli xalqlar urf-odatlarida 
saqlanib qolgan.