Fizik kimyo

A s b o b n i ng   t a v s i f i . 

   

Tuzning  erish  issiqligini  topish  uchun  kalorimetrdan  foydalansa 

bo’ladi.  500  ml  li  Dyuar  idishi  (1)  og’ziga  probka  (3)  yordamida  Bekman 

termometri  (4)o’rnatiladi  va  tuz  solish  uchun  probirka  (5)mahkamlanadi, 

probirkaning ichida shisha tayoqcha (6) bo’ladi. Eritma aralashtirgich (7) bilan 

aralashtiriladi. 

---

Kolorimetr doimiyligini topish: 

   

Kalorimetr  ichida  bo’ladigan  protsessning  issiqlik  effektini  hisoblash  

uchun kalorimetr doimiyligini, ya’ni kalorimetrni unga o’rnatilgan termometr 

aralashtirgich,  suv  va  tuz  solingan  probirka  bilan  birgalikda  1

0

  C  ga    isitish 

uchun kerak bo’lgan issiqlikni kaloriya hisobida bilish zarur. 

Q= K∆t 

   

Kalorimetr  doimiyligi  K  ni  erish 

issiqligi  ma’lum  bo’lgan  biror  tuzning, 

masalan,  kaliy  nitratning  erish  issiqligidan 

foydalanib  topsa  bo’ladi.  Buning  uchun  (6-

7gr)  kaliy  nitrat  tuzi  chinni  hovonchaga  solinib,  yaxshilab  tuyiladi.  Ichiga 

tayoqcha solingan bo’sh ampula yuzdan bir gramgacha aniqlik bilan tortiladi, 

ampulaga tahminan 5gr ( 0,05g mol ) tuz solinib, yana tortiladi. Bu og’irliklar 

farqidan tuzning og’irligi topiladi. Dyuar idishi (probkasiz) texnika tarozisida 

o’ndan bir grammgacha aniqlik bilan tortiladi va idishga temperaturasi 18 

0

 

bo’lgan  distillangan  suvdan  300  ml  chamasida  quyiladi.  Suv  solingan  idish 

yana tortiladi va og’rliklar farqiga qarab suvning og’irligi aniqlanadi. 

   

Kalorimetr  (Dyuar  idishi)  probka  bilan  berkitiladi,  probkaga  Bebman 

termometri, aralashtirgich va tuz solingan ampula(6-rasm) o’rnatiladi. Suvning 

temperaturasi    o’lchanadi,  shundan  keyin  tuz  eriganda 

temperatura  qanday  o’zgarishi  Berman  termometri 

yordamida  topiladi.  Kaliy  nitrat  eriganda  issiqlik  yutiladi, 

shuning 

uchun 

Bekman 

termometri 

moslanganda 

simob 

meniski 

termometrning yuqori qismida bo’lishi kerak. 

   

Kalorimetr  bilan  muhit  orasida  issiqlik  almashinishini  hisoblash  va 

tajriba  vaqtida  temperatura  haqiqatdan  qancha  o’zgarishini  topish  uchun 

kalorimetda bo’ladigan pratsess 3 davrga bo’linadi: 

1) boshlang’ich davr -- 5minutdavom etadi; 

---

2) asosiy  davr -- tuzning erish pratsessi; 

3) so’ngi davr -- 5minut. 

     Kalorimetrdagi  suv  5minut  davomida,  ya’ni 

temperatura  bir  tekisda  o’zgaradigan  holatga 

kelguncha aralashtirib turiladi, bunda  temperature har 

0,5  minutda  0.002

0

  gacha  aniqlik  bilan  yozib  olinadi. 

Shundan keyin tuz solingan ampula tayoqcha bilan sindiriladi, bunda tuzning 

hammasi suvga tushishi kerak; eritmani aralashtirib turib, erish temperaturasi 

qanday  o’zgarayotgani  (asosiy  davr)  kuzatib  boriladi.  Asosiy  davr  tamom 

bo’lib,  so’ngi  davr  boshlanayotganda  temperature  bir  tekisda  o’zgaruvchan 

holatga  kelib  qoladi.  So’ngi  davrda  ham,  boshlang’ich  davrdagi  singari 

temperatura  5 minut davomida o’lchab boriladi. 

   

Tuzning erish temperaturasi qancha o’zgarganini aniq hisoblash uchun, 

mm  ga  bo’lingan  bo’lingan  qog’ozga  grafik  chiziladi,  abscissa  o’qiga  vaqt, 

ordinata o’qiga esa  temperaturaning har  0,5 minutda o’zgarishi qo’yiladi. Shu 

tariqa  tipilgan  nuqtalar  birlashtirilsa  ikkita  qiya  to’g’ri  chiziq  hosil  bo’ladi, 

bunda  chiziqlarning  qiyaligi  kalorimetr  bilan  muhit  temperatura  orasidagi 

farqqa  b og’liqdir. Bunda taxminan qandat diagramma hosil bo’lishi 7-rasmda 

ko’rsatilgan.(A B boshlang’ich davr, D E  so’ngi davr ) 

   

Protsessning  boshidan  ohirigacha    kalorimetr  bilan  muhit  orasida 

issiqlik  almashininb  turadi,  shu  sababli  tuz  eriganda 

temperatera  qanchalik  o’zgarganini  bilish  uchun  tegishli 

tuzatish  kiritish  kerak.  Bunda  temperatura  o’zgarishining 

boshlang’ich  hamda  so’ngi  davr  uchun    hosil  qilingan 

chiziqlar  davom  ettiriladi.  (grafikda  qo’ng’ir  chiziq  bilan  ko’rsatilgan)    BD 

nuqtalar oralig’I ikkiga bo’linadi va S nuqtadan ordinata o’qiga parallal to’g’ri 

chiziq  o’tkaziladi,  bvu  to’g’ri  chiziq  punktir  chiziqlarini    kesib  o’tguncha 

---

davom ettiriladi. Shu chiziq kesib o’tgan nuqtalar oralig’I  ∆t= t

1

- t

2

 tuz erishi 

natijasida o’zgargan temperaturaga to’g’ri keladi. 

   

∆t  shu  yo’sinda  topilgandan  keyin  kalorimetr  doimiyligi  quyidagi 

tenglama bilan hisoblab chiqariladi: 

               K

 

        

  

                                (1) 

Bunda           Q

erish

 –tuzning ma’lum erish issiqligi; 

                    m –tuzning(kaliy nitratning)  molar soni . 

                                                       Kaliy nitratning 18

0

C dagi erish issiqligi 

            Q

erish

 =-8,52 kkal/mol  ga teng.