“Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Xayrullayev Sardor Shayxiddin o’g’li Qattiq sorbentlarning klassifikasiy va ularning fizik-kimyoviy xossalarini o’rganish mavzusidagi

R – OH Q HCl –> R – Cl Q H₂O
AV-17 – anionit kuchli asos hossali hisoblanadi. Polimer moddalarga har hil aminogruppalarni kiritib, aktiv gruppasi dissotsiala nish darajasi turli bo’lgan ionitlar olinadi.
Anionitlar Aktiv gruppalar hususiyati
AV-17 AV-20 – N – (R)₃ kuchli
AN-2F q NH kuchsiz
AN-1 – NH₂, Nq kuchsiz
EDE-10P qNH qN – N (R)₃ juda kuchsiz
Sorbsiya protsessining nazariy asoslari
Sorbsiya statika, kinetika va dinamikasiga ega. Statika sorbtsion jarayonning tenglik holatini tadqiq etadi yoki boshqacha qilib aytganda ma’lum bir haroratda va bosimda sorbent hajmi yoki birligi tomonidan shimilgan modda miqdorini aniqlaydi. Namunaning adsorbtsion hajmi millimolqgramga, mgqg ga yoki mgqsm³tengliklar bilan izohlanadi.
Sorbsiya kinetikasi – sorbtson jarayonning tezligini tadqiq etadi. Mazkur kinetik tadqiqotlar sorbentli tuzilishini aniqlaydi, uning xossalarini va gruppalarni sorbsiyalanuvchi moddaga qanchalik yaqinligini ko’rsatadi. Sorbsiya tezligi haroratga bog’liq. U qancha yuqori bo’lsa, sarflanayotgan modda molekulalari sorbent yuzasiga shunchalik tez uriladi, shimilish tezligi katta bo’ladi. Shunday qilib sorbsiya tezligi diffuziya tezligiga bog’liq. Chunki sorbsiya aktiv aniq bir lahzada tezda yuz beradi. Chunki sorbsiya aktiv aniq bir lahzada tezda yuz beradi. Diffuziyaning tezligi esa modda kontsentratsiyasining ichki yuzasiga tegib turgan qavati va tashqi eritmaga qaragan qavatidagi o’zgarishiga bog’liqdir.
Bu holat matematik ifodasi quyidagicha bo’ladi.
C – C_o
- dmqdt q DS ——
O
-dmqdt – moddaning etkazilish tezligi,
D – diffuziya – koeffitsenti
S – diffuziya borayotgan (maydon) yuza
C – C_o – modda konsentratsiyasi qavatining qalinligiga nisbatan o’zgarishi
O – qatlam qalinligi
S – eritma kontsentratsiyasi
S_o – sorbentni yuzadagi kontsentratsiyasi
(-) – adsorbtsiya jarayonida diffuziya tezligi tobora kamayib barayotganini ko’rsatadi.
Diffuziyani to’xtatuvchi faktorlardan biri bu tashqi diffuziya, moddani tashqi muhitdagi negiziga kirishish deyiladi. Agar sorbent g’avaklariga shimuvchi modda, ion va molekulalar kirishsa, (ya’ni diffuziyani sekinlashtiruvchi faktor), ichki diffuziya paydo bo’ladi. Sarflangan modda sorbentning aktiv joylariga juda murakkab kapillyar va g’ovaklar sistemasi orqali kirib boradi hamda diffuziya sekinlashadi va ko’p vaqtni talab etadi.
Sorbsiya jarayoni sorbent zarrasida uch bosqichda sodir bo’ladi:

1. 
   tashqi diffuziya,
   
2. 
   ichki diffuziya
   
3. 
   sorbsiyaning ayni o’zi, sorbsiya bir lahzada yuz beradi.
   

Lekin birinchi ikkala bosqich sorbsion jarayonining dinamikasida katta ahamiyatga ega.
Sorbsiya jarayonini amalga oshirish juda oson. Gaz sorbsiyasini sorbentning hajmiy usuli yordamida sorbsion xususiyatini o’rganishda qo’llaniladigan asbobda o’tkaziladi. Gazda eritilgan moddaning sorbsiyasi tadqiq etilayotgan bo’lsa, shisha idishga sorbentning ma’lum bir miqdorini eritma bilan qo’shiladi, unda esa sarflangan modda ma’lum konsentratsiyada bo’ladi. Ammo sorbentning tagida, uning yuzasidagi eritmada sarflanayotgan modda kamayib ketadi va jarayon juda sekin o’tadi. Shu sababli uni aralashtirib turish zarur. Bu bilan jarayonni tezlashtiriladi.
Sorbsiyaning tezligi chegaralangandir. Agar sorbsiya tez o’tsa, uning egri chizig’i keskin to’xtab qolar edi. Tajriba boshlanishidan to to’xtaguncha o’tgan vaqt himoya harakat vaqti deyiladi. Himoya harakat vaqti va qavatning qalinligi orasida bog’liqlik bor. Buni tajribada ko’rish mumkin. Ustunlarga har xil balandlikda sorbentlar solib, bu qavatlarni himoya harakat vaqtini aniqlaymiz. Absissa o’qida qavatlarini qalinligi belgilanadi. Ordinata chizig’iga sorbsiyani to’xtash vaqti qo’yiladi va grafik tuziladi.
Q q KL
K– himoya harakati koeffitsenti yoki 1sm qalinlikdagi sorbentning himoya harakat vaqti daqiqada u burchak tangenisiga tengdir.