Fizikada saqlanish qonunlarining fazo va vaqt simmetriyasi bilan bog‘lanishi

Foton (qadimgi yunoncha: φωτός — „yorugʻlik“) elementar zarracha boʻlib, elektromagnit nurlanish (xususan, yorugʻlik) kvantidir. Bu massasiz zarracha faqat yorugʻlik tezligida harakat qilibgina mavjud boʻla oladi. Fotonning elektr zaryadi nolga teng. Foton faqat ikki spin holatida boʻla oladi: +1 va -1 spirallik harakati yoʻnalishiga spin proeksiyasi. Bu xususiyatga klassik elektrodinamikada aylanma oʻng va chap elektromagnit toʻlqin qutblanishi mos keladi. Foton kvant zarrachasi boʻlgani uchun unga korpuskular-toʻlqin dualizmi xos, u bir vaqtning oʻzida ham zarracha, ham toʻlqin xossalarini namoyon etadi. 1900 yilga Maks Plank absolyut qora jismdagi nurlanish muammosini hal etdi va issiklik nurlanish spektrini aynan ifodalovchi formulani olishga muvaffaq bo’ldi. Ammo Plank buning uchun modda-nurlanish o’zaro ta’siri haqidagi klassik fikrlarga mutlaqo zid bo’lgan taxminini yuritishga majbur bo’ldi.
5.17.Elektromagnit maydon uchun Maksvell tenglamalari. Maksvell-Lorents tenglamalarining birinchi va ikkinchi jufti. Diyelektrik singdiruvchanlik va uning chastotaga bog‘lanishi.

Vaqt bo‘yicha o ‘zgaruvchi m agnit m aydon uyurm ali elektr M aydonni yuzaga keltirib chiqaradi. Endi magnit maydonni aniqlovchi birinchi tenglamani hosil qilamiz.Buning uchun magnit maydon kuchlanganligidan divergensiya olamiz va div rot A = 0 ekanligini hisobga olib quyidagini hosil qilamiz: div H = 0. Bu tenglama m agnit m aydonni hosil qiluvchi m anba - m agnit
zaryadlari y o ‘qligini k o ‘rsatadi BU Maksvell-Lorentz tenglamalarining birinchi jufti deyiladi.

6.9.Yorug‘likning modda bilan o‘zaro ta’siri. Yorug‘likning sochilishi va yutilishi. Dipol nurlanishi. Dispersiyaning klassik elektron nazariyasi. Muvozanatli issiqlik nurlanishi. Absolyut qora jism nurlanish qonunlari. Kirxgof qonuni. Stefan-Bolsman qonuni.
Jismga oq nur tushganda, u alohida uzunlikdagi to’lqinlarni yutib, shu to’lqin uzunligi atrofida sinish ko’rsatkichini to’lqin uzunligiga bog’liq ravishda o’sishini va anomal dispersiyani kuzatilishini ta’minlaydi .Yorug’likni yutuvchi jismdan o’tgan nurlarni spektrga ajratsak, xar xil rangli fonda qorachiziqlar va yutilgan nurlar to’lqin uzunligiga tegishli kengroq sohalar kuzatiladi. Bunday chiziqlar majmuasi jismning yutilish spektrini beradi. Qatlamning boshqa tarafidan yorug’lik I - dI jadallik bilan chiqsin. Juda yupqa qatlam uchun jadallik kamayishi qatlam qalinligi va boshlang’ich jadallikka to’g’ri proporsionaldir Bu yerda . Tiniq jismlarda, spektrning ko’zga ko’rinadigan qismida, yutilish sohalari bo’lmaydi, ultrabinafsha va infraqizil sohalarida yutilish kuzatiladi. Yorug’lik spektrining ko’zga ko’rinadigan qismida yutilish sohalari jismning rangini bildiradi. Masalan, qizil shisha qizil nurlarni deyarli yutmaydi va qolgan nurlarni yaxshi yutadi. Shuning uchun, qizil shishani oq nur bilan yoritsak qizilga o’xshaydi, yashil nur bilan yoritsak qora, ya’ni tiniqmasligini ko’rsatadi. Dipol (di... va yun. polos — qutb) 1) elektr D. — bir-biridan masofada joylashgan miqdor jihatdan oʻzaro teng va turli ishorali ikki nuqtaviy zaryad +q va —q dan tashkil topgan sistema. Tashqi elektrostatik maydon taʼsiri boʻlmagan holda, molekula tarkibidagi musbat va manfiy zaryadlarning ogʻirlik markazlari bir-biriga nisbatan maʼlum masofaga siljigan boʻlsa, bunday molekulaga elektr D. deb qarash mumkin. Stefan-bolsman nurlanish qonuni — muvozanatli nurlanayotgan mutlaq qora jismichit vaqt birligi davomida yuza birligidan nurlanayotgan elektromagnit toʻlqinlar; bu toʻlqinlarning yigʻindi energiyasi mutlaq temperatura Gning toʻrtinchi darajasiga proporsional ekanligini ifodalaydigan qonun K=1.380649*10 USTI 23