Fonetika o‘qitish metodikasi Reja

Undoshlar tasnifi
Biz nutqimizni yozma ravishda ham bayon qilamiz. Bunda yozma nutq harflar ketma-ketligidan tashkil topadi. Tovushning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi.
Harflar tovushlarning yozuvdagi aksi, tasviridir. Shuning uchun har bir tilda harflar shu tilning tovushlariga qarab olinadi. Bir tovushga bir harfni to‘g‘ri keltirishga harakat qilinadi.
Harflarni xotirada yaxshi saqlash va lug‘at tuzishda ma'lum izchillikka amal qilish maqsadida harflar muayyan tartibda joylashtiriladi. Muayyan tartibda joylashtirilgan harflar tizimiga alifbo deyiladi.
Lotin yozuviga asoslangan yangi o‘zbek alifbosida har bir unli tovush alohida-alohida harflar orqali ifodalangan bo‘lsa, undos tovushlarda ikki harf orqali ifodalash hollari uchraydi: sh, ch, ng kabi.

UNDOSH TOVUSHLAR – O‘pkadan chiqayotgan havo oqimining og‘iz bo‘shlig‘iga kelib ma’lum to‘siqlarga uchrashidan hosil bo‘luvchi tovushlar.
Undosh tovushlar hosil bo‘lish o‘rni, hosil bo‘lish usuli va ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra tasniflanadi.

Undosh tovushlarning hosil bo‘lishida bo‘g‘iz bo‘shlig‘i, og‘iz bo‘shlig‘i va
O‘pkadan chiqayotgan havo xuddi mana shu joylarda turli xil to‘siqlarga duch keladi. Buning oqibatida esa undosh tovushlarning hosil bo‘lishi uchun yetarli shart-sharoitlar yaratiladi. Ba'zi hollarda unga jarang ham qo‘shiladi.
Masalan, «b» undoshining talaffuzida o‘pkadan chiqayot­gan havo lablar to‘sig‘iga uchraydi. «P» undoshining hosil bo‘lishida ham shunday holat bor, lekin uning «b» dan farqi talaffuzida jarang ishtirok qilmaydi.
O‘zbek tilida undosh tovushlar 24 ta: b, v, g, d, z, j, dj, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g‘, h, ng.
Undosh tovushlar uch tomondan tasnif qilinadi:
I. Hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra:
1. Lab undoshlari:
a) lab-lab undoshlari: b, p, m;
b) lab-tish undoshlari: f, v.
2. Til undoshlari:
a) til oldi undoshlari: d, t, z, s, sh, j, ch, n, 1, r;
b) til o‘rta undoshi: y;
d) til orqa undoshlari: g, k, ng;
e) chuqur til orqa undoshlari: q, g‘, x.
3. Bo‘g‘iz undoshi: h.