|
Genetik xilma xillik;
Turlar xilma-xilligi;
Ekotizimlarning xilma-xilligi.
Genetik xilma-xillik - Yer sayyorasidagi tarqalgan organizmlarning genetik axborot hajmini o‘z ichiga oladi.
Turlar xilma-xilligi - Yer sayyorasidagi tirik organizm turlarning turli-tumanligini o‘z ichiga oladi.
Ekotizimlarning xilma-xilligi - biosferadagi yashash (hayot) muhitlari va biotik jamoalarni turli xil tumanligini, kechayotgan ekologik jarayonlar xilma-xilligini o‘z ichiga oladi.
Olimlarning fikricha, Yerdagi taksonomik jihatdan aniqlangan turlarning soni 13 millionga yaqindir. Hozirgi paytgacha, Yer yuzida 1,75 million turlar aniqlangan bo‘lib, ulardan 750000 - hasharotlar, 41000 - umurtqali hayvonlar, 250000 – o‘simliklar tashkil etadi. Qolgan turlar-murakkab tarkibdagi umurtqasiz hayvonlar, suv o‘tlari, mikroorganizmlar va boshqa organizmlardan iborat. Hozirgi kunda biz ko‘rayotgan bioxilma-xillik Yerdagi tashqi va ichki tabiiy jarayonlar natijasida yuz million yillar davomida kechgan murakkab evolyutsiya jarayonining natijasi va hosilasidir.So‘nggi yillarda tabiatda antropogen (shuningdek, texnogen) ta'sirning zo‘rayganligi, ekologik o‘zgarishlarning sodir bo‘layotgani hamda o‘rmonlar (ayniqsa, nam tropik o‘rmonlar) egallagan hududlarning o‘rmonlarning kesilishi natijasida qisqarishi natijasida bioxilma-xillikka putur yetdi, ko‘plab o‘simlik va hayvonot turlari butunlay yo‘qoldi yoki ularning soni keskin kamaydi. Bioxilma-xillik bu sayyoramizning hayot resurslarini saqlab qolish demakdir.
Evolyutsion genetika
yo'nalishida olib bori layotgan tadqiqotlar har xil organizmlarda nuklein kislotalar
va oqsillarning nozik tuzilishini tekshirishga qaratilgan. Bu tadqiqotlardan asosiy maqsad makromolekular strukturalar evolyutsiya jarayonida turlar divergensiyasini qay darajada ifoda etishini oydinlashtirishdan iborat. Makromolekular strukturalardagi o ‘xshashlik filogenetik qon-qarindoshlik ji hatdan yaqin boigan turlarda, ayniqsa, yaxshi ifodalangan
deb o‘ylash mumkin. Bakteriyalar nukleotiga qaraganda yuqori tuzilgan o'simliklar va hayvonlarning gaploid yadrosida D N K ko‘pligi tajribalarda m aium b oidi. Bundan tashqari, har xil o‘simliklar va hayvonlar hujayrasidan, shuningdek, bakteriyalardan ajratib olingan DNK lar ham nukleotid tarkibiga ko‘ra o'zaro keskin farq qilishi aniqlanganLekin turlar qancha ko‘p belgi-xossalari bilan bir-biriga yaqin boisa, ularning dezoksiribonuklein kislota (DNK) si shuncha o‘xshash ekanligi m aiu m b oidi. DNK staikturasidagi bunday o'xshashlik faqat ulardagi umumiy nukleotitrk emas, shu bilan bir vaqtda ikkita D N K ning issiqlik denaturatsiyasidan so‘ng,
renaturasiyasida duragay hamda turlararo transformatsiya tu fayli D N K ning m aium qismlari genetik rekombinatsiya hosil etishida namoyon boiadi. Bu hodisa o‘z-o‘zidan DNK nukleotidlarining tarkibi izchilligi, duragaylanishi, genetik rekombinatsiyasi organizmlar, turlar orasidagi genetik gomologiyani aniqlashda mezon vazifasini o‘tashidan dalolat beradi. Binobarin, evolyutsiya jarayonida ro‘y bergan turlar divergensiyasi molekula darajasidagi hodisalarda o‘z ifodasini topdi.
Evolyutsion genetika faqat DNK bilan cheklanmay, balki har xil turlarda bir xil vazifa bajaradigan oqsillardagi aminokislotalarning izchilligini ham o‘rganmoqda. Bu sohada olingan natijalar haqiqatan ham makromolekulalar strukturasi evolyutsion farqni ifodalashini ko‘rsatmoqda.
Oqsillar orasida eng ko‘p o ‘rganilgani gemoglobindir. U barcha umurtqali hayvonlarda topilgan. Aksariyat umurtqali hayvonlarda gemoglobin tetromer shaklda boiib, ikkita polipeptid a va ikkita polipeptid p zanjirlardan iborat. a va p zanjirlardagi aminokislotalarning izchilligi yaxshi o‘rganilgan.
Chunonchi, odam gemoglobinining a zanjiri bilan gorilla
gemoglobinining azanjiri taqqoslanganda, ular orasida juda ko‘p o ‘xshashlik borligi, faqat polipeptid bogiardagi ikkita aminokislotasi bilan farq qilishi aniqlangan. Vaholanki, odam
bilan ot gemoglobinining a zanjiri 18, 3 zanjiri 25 ta aminokislota bilan faq qiladi. Agar odam bilan gorilla evolyutsiya jihatdan otga nisbatan bir biriga yaqinligini esga olsak, u holda olingan m a’lumotlarga ajablanmasa ham bo‘ladi.
Evolyutsion genetika hal qiladigan masalalardan yana biri genetik kod universami yoki evolyutsiya jarayonida o ‘zgaradimi degan masaladir.
Bu sohada to'plangan m a’lumotlar kodning o‘zgarmasligidan dalolat beradi.
Qadimgi geologik davrlarda vujudga kelgan genetik kod, chamasi, o‘zining ibtidoiy holatini saqlab qolgan.
Organik olamning xilma-xilligi genetik kodning turli-tuman variant- laridan boshqa narsa emas.
30yillarga kelib, yashash uchun kurash va tabiiy tanlanishning matematik modellari yaratildi. Masalan, Dj. Xoldeyn bu sohadagi o‘z tadqiqotlarida fanga tanlanish tezligi, tanlanish koeffitsiyenti kabi tushunchalarni kiritdi.
U organizmla
orasidagi jadal raqobat hamma vaqt jadallashgan eliminatsiyaga olib kelavermasligini ko‘rsatdi. A. Fisher to‘liq dominantlik yoki retsessivlik tanlanish oqibatidir, degan xulosaga keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
