Гетероциклик бирикмалар тузилиши ва синфланиши

Кимёвий ҳусусиятлари.

• I. Бирикиш реакциялари

• 1. Бензолдан фарқ қилиб, пиридин натрийнинг спиртдаги эритмаси билан қайтарилиб, пиперидинни ҳосил қилади:

• Бензол водород йодид билан 2800С да метилциклопентанни ҳосил қилади. Бу шароитда пиридин н-пентан ва аммоний йодидни ҳосил қилади:

• Бензол катталитик гидридлаш (1800С) натижасида циклогексанни, пиридин эса амиламинни ҳосил қилади. Пиридин тўлиқ қайтарилганда ҳалқа очилади.

• 2. Пиридин бензолга қараганда озонолизга қийин учрайди. 3,4-диметилпиридин озонолизга учратилганда глиоксаль, метилглиоксал ва диацетилни ҳосил қилади:

• II. Алмашиниш реакциялари

• А. Электрофиль алмашиниш реакциялари

• 1. Галогенлар паст ҳароратда пиридинга N-галогенида ҳосил қилиб бирикадилар N-галогенидлар қиздирилганда - галогенпиридинларни ҳосил қилади:

• 2. Пиридин тутовчи сульфат кислота билан 24 соат давомида 220-2300С да симоб сульфат иштирокида қиздирилганда пиридин сульфокислотани ҳосил қилади.

• 3. Пиридинни нитролаш ҳам қийинчилик билан боради. Калий нитритнинг азот кислота билан аралашмаси 100% ли сульфат кислота иштирокида 3000С да темир катализаторлигида пиридинга таъсир этилганда 22% унум билан 3-нитропиридин ҳосил бўлади.

• 4. Пиридинни Фридель-Крафтс реакцияси ёрдамида алкиллаб бўлмайди.

• Б. Нуклеофиль алмашиниш реакциялари

• 1. Пиридин натрий амиди билан қўшиб қиздирилганда 2-аминопиридин ҳосил бўлади (А.Е. Чичибабин реакцияси).

• 2. Пиридин буғларини қуруқ ўювчи калийга 250-3000С ҳароратда таъсир эттирилганда 2-оксипиридин ҳосил бўлади (А.Е.Чичибабин).

• 3. Пиридинга бутиллитий билан таъсир этилганда 2-бутилпиридин ҳосил бўлади:

• В. Радикал алмашиниш реакциялари.

• III. Пиридиннинг учламчи амин сифатидаги реакциялари.
• 1. Пиридин ва унинг гомологлари кучсиз асослик хоссасини намаён қилади.

• 2. Пиридин ва унинг гомологлари галоид алкиллар билан туз ҳосил қила оладилар. Ҳосил бўлган туз қиздирилганда алкил гуруҳи -ҳолатдаги водород билан алмашиниб, алкиллаш реакцияси содир бўлади:

• 3. Пиридинга водород пероксиднинг сирка кислотадаги аралашмаси билан таъсир этилганда пиридин N-оксидни ҳосил қилади:

• II. Пиридин ҳалқасининг очилиши.

• Пиридин – 420С да суюқланадиган 115,30Сда қайнайдиган зичлиги 0,9772 г/см3 бўлган кучли ёқимсиз хидга эга бўлган суюқлик. Сув билан зичлиги 1,00347 га тенг бўлган аралашма ҳосил қилади. У 3 молекула сув билан 92-930С қайнайдиган азеотроп аралашма ҳосил қилади.

• 1. 2-метилпиридиндаги метил гуруҳининг водородлари бутиллитий таъсирида литий атоми билан алмашина олади. Ҳосил бўлган пиколин бутироолитий, формальдегид ёки бензоальдегид билан реакцияга киришиб тегишли карбинолларни ҳосил қилади:

• 2. 2- ва 4-метилпиридинлар чумоли альдегид ёки бензальдегид билан рух хлориди иштирокида бирика оладилар. Реакция 180-2000С да боради:

• 2-аминопиридин хлорлаш ва бромлаш реакцияларига осон кириша олади. Бунда 5-галоген ва 3,5-дигалогенамминопиридинлар аралашмаси ҳосил бўлади: